Судаарыстыба былааһын уонна норуот икки ардыгар ситим олохтонно

Судаарыстыба былааһын уонна норуот икки ардыгар ситим олохтонно
Фото: iltumen.ru
Олохтоох салайыныы бастаан киирэригэр хайдах этэй? 15 сыл анараа өттүнээҕи хартыына уонна билиҥҥи кэм туһунан  биһиэхэ олохтоох салайыныы тиһигэр быһаччы үлэлэһэр дьон сэһэргээтилэр, бэлиэ даатаҕа сыһыаран туох үлэ барарын уонна баар кыһалҕаларын үллэһиннилэр.   Ил Түмэн олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников:   — Биһиги сайдар суолбут — олохтоох салайыныы, норуот былааһа буолар. Саха сиригэр 445 муниципальнай тэриллии баар. Онтон 361 тыа нэһилиэктэрэ буолар. Сыл аайы нэһилиэнньэттэн 4980 дьокутааты талабыт. Чуолаан кинилэр муниципальнай былааһы кытта сибээстиир, баһылыгы кытта биир сомоҕо буолар, онтон сиэттэрэн, былааһы олохтуур күүс буолаллар. Биһиги дойдубутугар олохтоох бэйэни салайыныы араас түһүмэхтэри ааһан, билигин оннун булан эрэр. 90-с сылларга дойдуга ыһыллыы-тоҕуллуу саҕаламмытыгар, олохтоох бэйэни салайыныыга сэрэнэн-сэрбэнэн киирбиппит. Онтон ыла чочуллан, эбиллэн-сабыллан, судаарыстыба былааһын уонна норуот икки ардыгар ситим олохтонно. Билигин дьокутааттар сийиэстэрин ыытаммыт, Ил Түмэҥҥэ туспа отдел тэриллэн, бэйэ салайыныытыгар олук уурулунна, инникитин да итэҕэстэри-быһаҕастары үөрэтэн, учуоттаан, бу былаас көрүҥэ сайдар суолу тутуһар. Биллэн турар, сүрүн кыһалҕа – үбүлээһин кырата буолар. Үбүлээһин хас киһи түөлбэлээн олорорунан көрөн, киһи төбөтүнэн бэриллэр. Маны таһынан, араас бырагыраама, субсидия, грант МТ үбүгэр көмө быһыытынан көрүллэр. Маны табан туһаныы, сөптөөхтүк дьаһаныы аллараттан саҕаланар. Ол аата сэбиэскэй саҕанааҕы курдук 5 сыллаах былаан бэриллибэт. Чуолаан нэһилиэк иһиттэн талыллыбыт дьон ис-иһиттэн баар кыһалҕалары билэ сылдьар буолан, сайдыы былаанын оҥоруохтаах. Ол былаанынан сиэттэрэн, үрдүкү былаас толорор, сокуону көрөр, үбү-харчыны тыырар аналлаах. Сатаан салайынар муниципалитет хаһан баҕарар инники күөҥҥэ тахсар, сайдан киирэн барар. Манна ким да мэһэйдээбэт. Боломуочуйа быһыытынан былаас норуокка бэрилиннэ. Бу иккис былаас буолбатах, төттөрүтүн барыбытын сүрүннүүр, түмэр, сомоҕолуур күүс буолар. Нэһилиэнньэ былаас үлэтин сөпкө өйдөөтөҕүнэ, табан үлэлэстэхпитинэ, сайдабыт диэн өйдүөх тустаахпыт. Онон бу үбүлүөйдээх бэлиэ түгэммитин үөрэ-көтө бэлиэтиэххэйиҥ. Бука бары биир сомоҕо буолан, бу үлүгэр балысхан сайдыы кэмигэр туора олорон хаалымаҥ, дойдубутугар хаһаайынныы сыһыаммытын тутан, уйгуну тутуоҕуҥ диэн баҕа санаабын уонна эҕэрдэбин тиэрдэбин.   Усуйаана улууһун баһылыга Георгий Федоров:   — Бу үбүлүөйдээх даата суолтатын, 15 сыл тухары ыыппыт үлэбит түмүгэр  көрөбүн. Бастаан тэриллэрбитигэр 131 бэдэрээлинэй сокуон ылылларыгар тэрээһин үлэ бөҕө барбыта. Нэһилиэктэринэн кэрийэ сылдьан мунньахтаан, дьону кытта сүбэлэһэн, сэбиэскэй кэмтэн ыла уларыйа илик систиэмэҕэ улахан хамсааһын тахсыбыта. 2002 сыллаахха ахсынньыга бастакы олохтоох салайыныы баһылыгын талыы быыбара буолбута. Онно иккис болдьохпун талыллыбытым, оттон бастакы бэрэссэдээтэлбит Валерий Пакулин буолбута. Дьэ, 2003 сыллаах устаабы кытта өрө мөхсүүбүт саҕаламмыта. Күн тура-тура, нэдиэлэ аайы көннөрүү киллэрэрбит. Дьокутаат бөҕө талыллыбыта. Бастаан утаа сүрүннээн тэрээһин үлэтэ барбыта. Үп тиийбэт моһуога буолааччы. Ол курдук күргүөм турунан, оройуон эрчимнээх соҕустук бэйэни салайыныыга көспүтэ. Билигин чыҥха атын хартыына. Төһө да хоту оройуоннарга уларыта тутуу бытааннык бардар, төһө да дьон-сэргэ аҥардас бэрэсидьиэн, баһылык эрэ үөһэттэн этэрин кэтэһэ үөрэммит буоллар, сыыйа-баайа нэһилиэнньэ толкуйа уларыйан иһэр. Эдэр дьон салайар үлэҕэ киирэллэрэ элбээтэ, нэһилиэк баһылыктара бүддьүөтү тыырыы иэмин-дьаамын таба туһанар, инникилэрин былааннанан, үлэлээн-хамсаан эрэллэр. Биллэн турар, урут биир хамаанданан олорбуппут тобоҕо баар. Ол да буоллар нэһилиэнньэ арыый үөрэнэн, бэйэбит боппуруоспут, бэйэбит кыһалҕабыт диэн өйдөөн, дьэ хамсааһын тахсан эрэр. Көлүөнэ солбуллуута киирдэҕинэ, уруккуттан хаалбыт өйдөбүлбүт суураллан иһиэ. Норуот кэскилин туһугар бары хамсанар кэммит кэлбитин өйдүүрбүт улахан суолталаах.   «Ньурба улууһа» МТ баһылыга Алексей Иннокентьев:   — 15 сыл анараа өттүгэр былаас судаарыстыбаннай тутулуттан көһөн, улуус таһымыгар олохтоох салайыныыга киириэхпититтэн, үлэҕэ-хамнаска уонна дьон өйүгэр-санаатыгар уларыйыылар таҕыстылар. Дьон кыаҕа даҕаны улаатта, уопсастыбаннай тэрилтэлэр үлэҕэ-хамнаска оруоллара үрдээн иһэр. Олохтоох суолталаах боппуруостары быһаарарга миэстэтигэр уруккутааҕар улахан кыахтар бэриллэн тураллар. Ол эрээри олохтоох салайыныы уорганын боломуочуйаларын толорууга үп-харчы син биир тиийбэт. Ол гынан баран инициативалаахтык үлэлиир буоллахха син элбэҕи ситиһиэххэ сөбүн кэккэ нэһилиэктэр көрдөрөллөр. Олохтоох салайыныы уоргана нэһилиэнньэҕэ саамай чугас былаас салаатынан буоларынан, дьонтон-сэргэттэн тэйбэккэ, күннэтэ кинилэр кыһалҕаларын быһаарсан, сайдыы туһугар былааннаах үлэ барыахтаах. Мин саныырбынан, олохтоох салайыныы уорганнара бары биир сыаллаахпыт: дьон олоҕун хаачыстыбатын үрдэтэргэ дойдубут салалтата ыытар бэлиитикэтин миэстэтигэр олоххо киллэрсээччи буолабыт. Ол иһин былаас бары салааларын үлэтэ-хамнаһа биир сыалга түмүллүөхтээх.   Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоох салайыныы институттара үөскээбиттэрэ 15 сылыгар анаан, улуус баһылыгын 09.04.2018 с. 712 №-дээх дьаһалынан Ньурба улууһугар муус устар 10-21 күннэригэр олохтоох салайыныы Декадата биллэриллэн турар. Улуус Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ С.И.Евсеев салайааччылаах улуустааҕы тэрийэр хамыыһыйа тэриллибитэ, үлэ былаана бигэргэтиллибитэ.   Онно сөп түбэһиннэрэн улууска араас тэрээһиннэр ыытылла тураллар. Ол иһигэр эрдэттэн былааннаан улууска быйылгы биир улахан суолталаах тэрээһини – СӨ Тырааныспарын уонна суол хаһаайыстыбатын министиэристибэтин көһө сылдьар Кэллиэгийэтин сүбэ мунньаҕын улууспут саамай кытыы түбэтигэр – Маалыкайга ыыттардыбыт. Ньурба улууһун тырааныспарын комплексын, суол хаһаайыстыбатын кыһалҕалаах боппуруостарын сиһилии дьүүллэстибит. Министиэристибэ Кэллиэгийэтин сүбэ мунньаҕын уурааҕар улуус үгүс туруорсуулара киирдилэр. Нэһилиэктэр баһылыктара, исписэлиистэр уонна дьокутааттар кыттыылаах, оскуолаларга тематическай кылаас чаастара, «Мин улуус баһылыга эбитим буоллар» тиэмэҕэ үөрэнээччилэргэ өйтөн суруйуу куонкурустара, улуустааҕы кииннэммит бибилэтиэкэ ситимигэр кинигэ быыстапкалара, олохтоох салайыныы уорганнарын үлэтин нэһилиэнньэ хайдах сыаналыырын билэр сыаллаах социологическай ыйытыктар ыытылла тураллар. Муниципальнай сулууспалаахтарга «Тотальнай диктант» уонна олохтоох салайыныы уорганнарын «Аһаҕас аанын күннэрэ», үөрүүлээх тэрээһиннэр ыытыллыахтара. Бу күн олохтоох салайыныы бэтэрээннэрин уонна бастыҥ үлэһиттэрин чиэстиэхпит. Түмүктүүр тэрээһин быһыытынан улууспут 1997-2002 сс. баһылыга, СӨ уонна Ньурба, Абый, Муома, Горнай улуустарын Бочуоттаах олохтооҕо, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ В.А.Петрова сквер-уһаайбатыгар уопсастыбаннас үөрүүлээх мунньаҕын тэрийэн ыытыахпыт.   Былаас судаарыстыбаннай тиһигиттэн олохтоох салайыныы таһымыгар көһүүгэ чуолаан Ньурба улууһун баайыгар-дуолугар сыһыаннаах боппуруостар судаарыстыбанай былаас туһатыгар быһаарыллыбыттара. Билигин «АЛРОСА-Ньурба» 10%-наах акцияларын атыытыттан киириэхтээх үп сорҕото Ньурба улууһун кыһалҕалаах боппуруостарын быһаарарга эмиэ бэриллиэхтээх диэн туруорсабыт. Чуолаан нэһилиэнньэҕэ улахан суолталаах 6 эбийиэк тутуутун уонна ыраах нэһилиэктэргэ суолу оҥорорго туһаныллыахтаах диибит. Ньурба улууһа өрөспүүбүлүкэ биир улахан уонна кэскиллээх, тыа хаһаайыстыбата уонна бырамыысыланнас тэҥҥэ тутуллан сайдар улууһунан буолар, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар кырата суох кылааты киллэрэр. Ол быһыытынан өр сылларга мунньуллан кэлбит электроэнергетика, порт балаһатын кытаанах бүрүөһүннээн оҥоруу, нэһилиэктэр икки ардыларынааҕы суоллары оҥоруу уо.д.а. боппуруостарыгар өрөспүүбүлүкэттэн көмөнү-өйөбүлү эрэйэбит.   Нерюнгри оройуонун баһылыгын солбуйааччыта Анастасия Дьяконова:   — Бу үбүлүөйдээх даатаны бэлиэтиир тэрээһин үлэтин былаанын быһыытынан, МТ бары эйгэтин хабан ыытар соруктаахпыт. Ордук оҕо, ыччат салайар үлэ ис хоһоонун, суолтатын өйдүүрүгэр болҕомто ууран, араас хабааннаах тэрээһиннэри бэлэмнээтибит. Ол курдук, оҕо саадын иитиллээччилэриттэн саҕалаан, оскуолаҕа, орто, үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр теманан кэпсэтиилэри, көрсүһүүлэри, кылаас чаастарын ыытабыт. Маны таһынан быыстапка үлэлиэҕэ. Улуу Кыайыы 73 сылыгар сыһыаран, улууспут бэтэрээннэрин, олохтоох салайыныы тэриллиэҕиттэн өр кэмҥэ үлэлээбит дьоммутун кытта истиҥ көрсүһүүлэри ыытыахтаахпыт. Аны туран, биир саҥа сүүрээнинэн «Мин — салайааччыбын» диэн дьыалабыай оонньуу буолар. Манна 24 №-дээх информационнай-техническэй лицей үрдүкү кылааһын үөрэнээччилэрэ муниципальнай тэриллии администрациятын үлэһиттэрин солбуйуохтара. Төһө да чаас аҥарын эрэ иһигэр баһылык аппараатын солбуйдаллар, бу оҕоҕо, ыччакка салайар үлэ суолтатын, уратытын, этикетин өйдүүллэригэр олус улахан көмөлөөх. Итиэннэ салгыы идэни таларга, билиини-көрүүнү хаҥатарга, дойдуга хаһаайынныы сыһыаны иҥэрэргэ олус үчүгэй ньыма буолар. Оонньуу кэннэ дьиҥнээх салайааччылары, үлэһиттэри кытта сэһэргэһии, ыйытыыга хоруйдааһын былааннанар. Бу тэрээһини сылтан-сыл кэҥэтэн, нэһилиэктэргэ эмиэ ыытар былааннаахпыт. Нерюнгри МТ историята олус киэҥ, баай. Олохтоох салайыныыга биһиги улууспут аан бастакынан киирбитэ. Онно талыллыбыт бастакы баһылыкпыт Василий Старцев «Олохтоох салайыныы диэн – харчыны ааҕыы науката» диэн этэн турардаах. Бэйэни салайыныы диэн туох баар кыһалҕаҕын, үлэҕин-хамнаскын бүтүннүү бэйэҥ быһаарарыҥ буолар. Төрөөбүт түөлбэҥ, сириҥ-уотуҥ, дьонуҥ-сэргэҥ боппуруостарын МТ бэйэтэ дьаһайар оруола онно сытар.   Ирина Ханды    
 
По теме
  Эбээн Бытантай – “эдэр” улуус. 1989 сыл муус устар 21 к. тэриллибитэ. Ол иннигэр Саккырыырга (1931 с.) уонна Үөһээ Дьааҥыга (1963 с.) киирэрэ.
Вступило в законную силу решение Арбитражного суда Республики Саха (Якутия) от 19.02.2024 по делу №А58-2863/2022 о сносе объекта самовольной постройки.
  В ходе приема с участием главы ГО «город Якутск» Григорьева Е.Н. приняты обращения граждан по вопросам реализации социальных и иных прав.
Указом Главы Республики Саха (Якутия) от 19 июня 2014 г. № 2729 «Об объявлении второго Десятилетия Олонхо в Республике Саха (Якутия)»,
Незаконная добыча диопсида велась на протяжении 6 лет в Алданском районе - Якутия.Инфо Текст: Прокуратура Якутии Фото: pro-mineral.ru YAKUTIA.INFO. Прокуратура республики направила в суд уголовное дело о незаконном предпринимательстве с извлечением дохода в размере более 52 миллионов рублей.
Якутия.Инфо
В Якутии стали известны  10 лучших архивов республики - Правительство Республики Саха (Якутия) Муниципальные архивы  Аллаиховского, Мирнинского, Намского, Нерюнгринского, Нюрбинского, Сунтарского, Таттинского, Усть-Алданского, Чурапчинского районов и города Якутска признаны лучшими в регионе.
Правительство Республики Саха (Якутия)
Дети из Якутии прибыли в Москву для личностного и профессионального самоопределения - Постоянное представительство РС(Я) при Президенте РФ 25 марта в гостях у Постоянного представительства Республики Саха (Якутия) при Президенте Российской Федерации побывала большая делегация детей из республики,
Постоянное представительство РС(Я) при Президенте РФ
Спасатели выехали на участки возможного схода снежных лавин - ИА SakhaLife.Ru Спасатели аэромобильного поисково-спасательного подразделения Службы спасения республики 28 марта выехали из Якутска в Томпонский район для обеспечения безопасности на участках возможного схода снежных масс.
ИА SakhaLife.Ru
4.jpg - Мирнинский район В 2023 году на территории Якутия зарегистрировано 123 дорожно-транспортных происшествия с участием несовершеннолетних, в результате которых 1 ребенок погиб, 139 детей получили травмы.
Мирнинский район
В медицинскую часть исправительной колонии № 1 поступило новое медицинское оборудование - УФСИН России по Республике Саха (Якутия) В рамках модернизации филиалов медико-санитарной части № 14 ФСИН России, расположенных в исправительных учреждениях УФСИН России по Республике Саха (Якутия),
УФСИН России по Республике Саха (Якутия)