Норуот сомоҕолоһууну, бииргэ буолууну талла

Норуот сомоҕолоһууну, бииргэ буолууну талла
Фото: iltumen.ru
Күһүҥҥү  киирсиилээх быыбардар түмүктэннилэр. Өрөспүүбүлүкэ политическай олоҕор историяҕа өтөрүнэн буолбатах  үс таһымнаах улахан быыбардар дойдубут инники тускулун түстүүр түөрэҕин уурдулар.   Ол курдук, ааспыт быыбарга дьон-сэргэ Айсен Сергеевич Николаевка 71,41% итэҕэллэрин биллэрэннэр өрөспүүбүлүкэҕэ сомоҕолоһуу уонна биир санааланыы, инникигэ эрэл баарын көрдөрдүлэр. Кини норуотун сомоҕолоһууга, түмсүүлээх буолууга, үүнүү-сайдыы саҥа үктэлигэр  тахсыыга туһаайбыта алмаастаах Мииринэйтэн  Хотугу Муустаах муора кытылыгар тиийэ быыбардааччылар күүстээх өйөбүллэрин ылла.   Ил Түмэн депутатыгар 35 мандаакка политическай партияларынан, 35 миэстэҕэ биир мандаттаах быыбардыыр уокуруктарынан кииристилэр.   VI ыҥырыылаах Ил Түмэн саҥа састааба талылынна. 35 депутат биирдиилээн мандааттаах уокуруктарынан быыбардааччылар итэҕэллэрин ыллылар. Политическай партияларынан ылан көрдөххө: 23 киһи “Биир ньыгыл Россияттан”, 4 киһи “Сиэрдээх Россияттан”, 3 – КПРФ, биирдии киһи ЛДПР  уонна “Гражданскай платформаттан”, 3 киһи бэйэтин бэйэтэ туруорунан таҕыстылар. Биир ньыгыл Россия партия инники күөҥҥэ тахсан 50,84 % (ааспыт быыбарга 47,41) ылан  бэйэтин кэккэтин балайда хаҥатта, хомуньуустар 19,44% куолаһы ыланнар  урукку көрдөрүүлэрин 7% үрдэттилэр, ЛДПР   бу сырыыга 9,58 %(6,3) ылан бэйэтин рейтинин биллэрдик көтөхтө.   Быыбар иннинээҕи аҕы­таассыйа  төһө да социальнай ситимнэргэ үөхсүү, үтүрүйсүү, араас кирдээх технологиялары туттуу, сууттаһыы уустук усулуобуйатыгар уонна ыытылла турар биэнсийэ реформатын мөккүөрдээх, тыҥааһыннаах кэмигэр бардар,  Ил Түмэн V ыҥырыылаах састаабын сис кэмитиэттэрин салайбыт депутаттар бу да сырыыга бэйэлэрин бигэ тирэхтэрин сүтэрбэтилэр уонна быыбардааччыларын баһыйар үгүс куоластарын ылан инники күөҥҥэ таҕыстылар.   Оттон 5 ыҥырыылаах Ил Түмэн спикера Александр Жирков быыбардааччыларын  9147 куоластарын ылан (81,55%) урукку көрдөрүүлэрин таһыччы аһарда. Санатан эттэххэ, 2013 сыллаахха 56,47%  куолаһы, оттон 2008 сыллаахха 73,9%  куолаһы ылбыта.  Александр  Жирков спикер быһыытынан биир болдьоххо  үлэлээтэ.  Ол аата, быыбардааччылара кинини чахчы  кыахтаах,  дьулуурдаах салайааччы быһыытынан билиннилэр. Александр Жирков норуотун, дойдутун туруулаһар үгүс тыын суолталаах сокуоннары ылыммытын таһынан Россия Госдуматын, Федерация Сэбиэтин уонна Россия регионнарын парламеннарын кытары сибээһи үрдүк таһымҥа таһаарда, ити элбэх өрүттээх үлэҕэ Саха сирин интэриэһин көмүскээһиҥҥэ уонна сөптөөх түмүгү ситиһэргэ үрдүк дьоҕурдааҕын көрдөрдө.   Ол аата быыбардааччылар кинилэри ханнык партияҕа туралларыттан, араастаан хоруотааһыннартан, сиэрэ суох быыбар биэтэгиттэн туората сатаабыттарыттан  тутулуга суох,  бастатан туран, дьиҥ  үлэлэринэн-хамнастарынан уонна өрөспүүбүлүкэ, норуот  олоҕор-дьаһаҕар дьайыыларынан көрөн сыаналаан  эрэллэрин биллэрдилэр.                                                                                                       Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэһис  ыҥырыылаах Ил Түмэнин  үлэтин сүрүн  түмүктэрэ   Бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн үлэлиир кэмигэр 34 пленарнай мунньах ыытылынна, 753 Саха Өрөспүү­бүлүкэтин сокуона, 1300 уураах ылынылынна.   Бу ааспыт ыҥырыылаах Ил Түмэн ылыммыт сокуоннарын кытта тэҥнээтэххэ улахан көрдөрүү буолар.   Өрөспүүбүлүкэҕэ сокуоннар баһыйар өттүлэрэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьокутааттарын көҕүлээһиннэринэн ылыныллыбыта бэһис ыҥы­рыылаах Ил Түмэн сокуону оҥорууга көдьүүстээх үлэтин көрдөрөр.                                                                                                                                                                                             Сир — норуот баайа, олоҕун оҥкула   Бу сокуоннартан сүрүн­нэригэр тохтоотоххо, “Сир баайын туһунан”, “Уһук илиҥҥи гектар” туһунан федеральнай сокуоҥҥа уларытыы киллэрии, “Ирбэт тоҥу харыстааһын уонна көдьүүстээхтик туһаныы туһунан” уонна Этнологическай экспертиза, Экология доктринатын, төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар бырааптарын көмүскээһин боппуруостарыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин федеральнай сокуону оҥорууга көҕүлээһиннэрэ Россия, ону ааһан сорохторо аан дойду таһымыгар тахсыахтаахтар.   Саха Өрөспүүбүлүкэтэ “Уһук илиҥҥи гектар туһунан” федеральнай сокуон барылыгар үрдүкү таһымҥа көннөрүүлэри  күүскэ туруулаһан туран киллэрбит соҕотох регион буолар. Ол түмүгэр өрөспүүбүлүкэ киллэрбит сүрүн көннөрүүлэрэ Госдумаҕа ылылыннылар. Бу сокуон киириэҕиттэн республика сиригэр-уотугар 19 тыһыынча сайабылыанньа киирбититтэн 5,5 тыһ. сайабылыанньа көрүллэн дуогабар түһэрсиллибит. Сүрүннээн олохтоох норуоттар бэйэлэрин сирдэригэр «Гектар сирин» ылалларыгар сүрүннэммит үлэ барда. Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка бу иккис көрдөрүү буолар. 2016 сылтан парламент уонна республика салалтата сири-уоту сааһылыыр уонна сокуонунан көмүскүүр сыаллаах балайда күүстээх үлэни ыытта. Бултаан, табаны, ынах сүөһүнү, сылгыны иитэн олорор дьон быраабын, интэриэһин сокуонунан хааччыйар, нэһилиэнньэ төрүт укулаатын харыстыыр, айгыраппат сыалтан нэһилиэктэр кыраныыссаларыгар уопсай туһаныллар, итиэннэ бултуур сирдэргэ бу сокуон дьайыа суохтааҕа киирдэ. Маны таһынан, ураты харыстанар сирдэр тыытыллыбаттар диэн буолла. Саха сиригэр 915,69 тыһ. кв. км иэннээх ураты харыстанар сир баар.   Манна эбии ураты бол­ҕомтоҕо сылдьар сирдэр аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар төрүт дьарыктарын сирдэрэ бу Гектар туһунан сокуон дьайыытыттан таһаарылыннылар.    Бу күүстээх уонна кимиилээх үлэ барбытын түмүгэр республика сирин-уотун 70% сокуонунан көмүскэллээх уонна түҥэтиккэ барбат буолла.   Өрөспүүбүлүкэҕэ «Этнологическай экспертиза туһунан» сокуон ылыллан олоххо кии­риэҕиттэн кылгас кэм иһигэр олохтоох омуктар төрүт  дьарык сирдэригэр  промышленнай хаһаайыстыбаннай үлэлэрин дьайыыларыттан тахсыбыт хоромньуну сыаналааһыҥҥа  11 экспертиза ыытыллан 326 мөл. тахса суумалаах төлөбүргэ  уураах ылыллан, бу суума 3/1 номнуо общиналарга киирдэ.  Саха Рес­публиката бу сокуону көҕүлээн үлэлэппит суос-соҕотох субъект буолар. Онон федеральнай сокуон ылыллыытыгар республика уопута туһаныллыахтаах. Ол аата, бу сыллар тухары хаһаайыстыбаннай промышленнай тэрилтэлэр сир баайын хостуулларыгар сири-уоту алдьатыылара, сүһүрдүүлэрэ таах хаалар эбит буоллаҕына, билигин «Этнологическай экспертиза туһунан» сокуон үлэлээбитин түмүгэр олохтоох норуоттар төрүт сирдэригэр сокуонунан компенсация төлөтөр кыахтаннылар. Бу сокуон киириитэ төрүт сири-уоту, айылҕаны харыстыырын таһынан олохтоох норуот быраап өттүнэн көмүскэллээх буолуутун мэктиэлиир.                                                                                                                                       Дьон    доруобуйатын харыстааһын сокуонунан мэктиэлэннэ   Саха сиригэр бастакы сүһүөх медицинскэй көмө   112 фельд­шерскай-акушерскай пууҥҥа, 65 амбулаторияҕа, 151 учаас­тактааҕы балыыһаҕа, куорат 16 балыыһатыгар, 3 поликлиникаҕа, 34 өрөспүү­бүлүкэтээҕи киин балыыһаҕа, оройуоннааҕы балыыһаҕа уонна суһал көмө станцияла­рыгар оҥоһуллар. 637 нэһилиэн­ньэлээх пууннар­тан аҥара аҕыйах нэһилиэн­ньэлээҕинэн уонна суола-ииһэ суох ыраах сытарынан биллэр. Мөлтөх суоллаах, ыраах сытар сэлиэнньэлэргэ уопсайа 89317 киһи олорор. Маннык сирдэргэ билиҥҥитэ 76 учаастактааҕы балыыһа үлэлиир.   2011 сыл сэтинньи 11 кү­нүгэр тахсыбыт “РФ гражданнарын доруобуйаларын харыстааһын төрүттэрин туһунан” федеральнай сокуонунан,  судургутук быһаардахха, нэһилиэк балыыһаларыгар сытыаран эрэ эмтээһин суох буолар. Бу сокуон уустук килиимэттээх, киэҥ сиринэн тайаан сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга сөбө суоҕунан,  “РФ гражданнарын доруобуйаларын харыстааһын төрүттэрин туһунан” ФС 34 уона 42 ыстатыйаларыгар уларытыыны киллэрии туһунан” федеральнай сокуон барылын Ил Түмэн депутааттара көҕүлээн киллэрбиттэрэ.   Бу ханнык уларытыыный? Уустук килиимэттээх, бэйэ-бэйэлэриттэн ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннардаах региоҥҥа тырааныспар өҥөтө суох буоллаҕына,  күүскэ ыалдьыбыт, хроническай ыарыыта көппүт, олоҕор куттал үөскээбит киһиэхэ бастакы сүһүөх эмтиир өҥөнү оҥорор балыыһаларга сытыаран эрэ эмтиири көҥүл­лээһин. Иккиһинэн, сокуон 42 ыстатыйатыгар 100-200 диэри нэһилиэнньэлээх пууннарга олохтоохтору эмтииллэригэр ураты усулуобуйалары тэрийии, ол иһигэр эмтээһин өҥөтүн көрүҥүн, кээмэйин уонна үбүлээһин кээмэйин эбэр туһунан. Ол эбэтэр ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга сытыаран эрэ эмтиир отделениелары үлэлэтэри туруорустулар.   Бу сокуонунан Саха сирин уонна биһиэхэ маарынныыр усулуобуйалаах регионнар кыһалҕалара учуоттанарыгар кыах бэрилиннэ. Ол эбэтэр ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга дьон-сэргэ күүскэ ыарыйдаҕына толору медицинскэй көмөнү ыларыгар, ол инниттэн стационардар сабыллыбаттарын туһугар, учаастактааҕы балыыһалар оҥорор өҥөлөрүн кээмэйин уонна көрүҥүн улаатыннарарга үлэ барда.                                                                                                                                               Оскуола  баар буоллаҕына  тыа  сирэ сайдар  кыахтанар   Дойду үрдүнэн кыра оскуолалары сабыы туһунан боппуруос сытыытык турбутугар, 2014 с. «Үөрэхтээһин туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуона ылыллан аҕыйах үөрэнээччилээх оскуолалар статустара олохтоммута. Оскуола сабылынна да, нэһилиэк кытта сабыллар кутталлааҕын өйдөөн уонна тыа сирин кэскилин сарбыйбат сыалтан сокуонунан көмүскээн, билигин кыра оскуолалар олохтоох нэһилиэнньэ сөбүлэҥинэн эрэ сабыллар кыахтаннылар. Бырабыыталыстыба 2015 с. 314 №-дээх уурааҕынан өрөс­пүүбүлүкэҕэ 237 аҕыйах үөрэнээччилээх үөрэх тэрилтэлэрин кэрискэтэ бигэргэтиллибитэ.   «Үөрэхтээһин туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуонунан агрооскуола статуһа көмүскэллээх буолла. Билиҥҥи туругунан өрөспүүбүлүкэҕэ 102 агрооскуола үлэлиир.   Маны таһынан, «Үөрэх ­ тээһин туһунан» өрөспүү­бүлүкэ сокуонунан оҕо төрөөбүт тылынан үөрэнэр бырааба мэктиэлэннэ.                                                                                                                                   Саха  ыччата промышленноска үлэлиир  кыахтаах уонна  үлэлиэҕэ   Үс сыллааҕыта Мирнэй куоракка парламент бэрэссэдээтэлэ көҕүлээн өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата уонна Саха сиригэр үлэлиир бары бөдөҥ тэрилтэлэр салайааччылара, улуус баһылыктара олохтоох ыччаты промышленноска, чуолаан алмааһы хостуур тэрилтэлэргэ үлэлэтии туһунан киэҥ кэпсэтиини таһаарбыттара. Ол мунньах түмүгүнэн суолталаах докумуоннар ылыллыбыттара – 2015 сыл ахсынньытыгар Ил Түмэн уурааҕа тахсыбыта, 2017 сыл ахсынньытыгар нэһилиэнньэ дьарыктаах  буолуутугар судаарыстыбаннай программа ылыныллыбыта. Бу түмүгэр 2017 сыл устата 2,9 тыһ.киһи үлэнэн хааччылынна, ол иһигэр эдэр специалистар – 1,4 тыһ., тыа сириттэн – 305 киһи.   Бу өрөспүүбүлүкэҕэ саҕа­ламмыт киэҥ далааһыннаах хамсааһыны Ил Түмэн иилээн-саҕалаан болҕомто киинигэр тутан аҕалла. Олохтоох, тыа сирин ыччатын промышленноска тардар туһунан сүбэлэһиилэр Сунтаарга, Мэҥэ Хаҥаласка, атын улуустарга ыытылыннылар. Бу үлэ түмүгүнэн хас биирдии промышленнай компания бырабыыталыстыбаны, министиэристибэлэри кытта эрэ буолбакка, улуустары кытта быһаччы сөбүлэһии түһэрсиитэ буолла. Холобур, Нерюнгрига бу саас буолбут Ил Түмэн уонна бырабыыталыстыба холбоһуктаах мунньаҕын түмүгүнэн чох хостуур «Колмар» компания Уус Алдан, Мэҥэ Хаҥалас, Нам, Таатта, Горнай дьаһалталарын кытары дуогабар түһэристэ. «Колмарга» — 905 олохтоох ыччат, “Якутугольга” – 649, “Эльгаугольга” – 240, “Алданзолото” тэрилтэҕэ 401 киһи, “Золото Селигдара” тэрилтэҕэ — 390 киһи үлэннэн хааччылыннылар. 2020 сылга диэри промышленность тэрилтэлэригэр 22 тыһ. киһи үлэлиирэ ситиһиллиэхтээх, ол иһигэр  сүрүннээн тыа сиригэр олорор 30-гар диэри саастаах ыччат.   Өрөспүүбүлүкэ парламена саха норуотун үйэлэри уҥуордаан кэлбит төрүт үгэстэрин харыстааһыҥҥа, тылын, култууратын уонна искусствотын сайыннарыыга киллэрбит сүдү кылаатын ким да мөккүһэр кыаҕа суох.   Бэһис Ил Түмэн өрөспүү­бүлүкэ иһинэн муҥур­даммакка, федеральнай таһымҥа бэйэтин этиитин балайда тириэртэ. Өскөтүн ааспыт өттүгэр түөрт ыҥырыылаах Ил Түмэн Федеральнай Мунньахха киллэрбит этиилэрин 3-5 бырыһыана ылыныллыбыт эбит буоллаҕына, бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн хас төрдүс этиитэ барыта федеральнай таһымҥа ылынылларын ситистэ.   Өрөспүүбүлүкэ төрүт дьарык сирин-уотун көмүскүүргэ туһуламмыт сокуоннара  атын субъектарга тарҕанна, федеральнай таһымҥа билиниини ылла. Ил Түмэн депутаттара Федеральнай Мунньах араас хамыыһыйаларыгар, бөлөхтөрүгэр үлэлэстилэр уонна үлэлии сылдьаллар. Кинилэр этиилэрэ федеральнай сокуоннары бэлэмнээһиҥҥэ, ылыныыга балайда туһалаах буолла.   Ил Түмэн өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннаһын туруу­лаһыыга, баайын-дуолун, сирин-уотун дьаһайсыыга олохтоох дьон интэриэһин тутуһан үлэлээтэ. Төрөөбүт тыл, төрүт омуктар көмүскэллээх буолууларын туһугар Россия атын субъектарыгар суох сокуоннары көҕүлээтэ.   Саха сирин парламенын сүрүн туруорсуута: Саха сиригэр, Уһук Хотугу сир оройуоннарыгар уонна онно тэҥнэниллибит сирдэргэ үлэлээбит гражданнарга, хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох омуктарын биэнсийэҕэ тахсар саастарын уларыппакка оннунан хаалларыы,  Уһук Хотугу сир оройуоннарыгар уонна онно тэҥнэниллибит сирдэргэ үлэлээбит дьонтон ураты атын гражданнарга биэнсийэҕэ тахсар сааһы үрдэтии хаамыытын биир сылтан сыл аҥаарыгар диэри уларытыы, тыа сиригэр олорор биэнсийэлээхтэргэ эбии төлөбүрү киллэрии курдук этиилэр болҕомтоҕо ылыллан дойду президенэ  Владимир Путин норуокка туһаайан этиитигэр киирдилэр. Үлэ салҕанан барар.   Бэһис ыҥырыылаах  Ил Түмэн депутаттара Саха Өрөс­пүүбүлүкэтин судаарыс­ты­баннаһын сайыннарыыга, бэйэбит норуоппут историята ситимнээх буоларыгар, саха норуотун инникитин, норуоттарын дьылҕатын туһугар үлэлэспит дьоннор ааттарын үйэтитиигэ утумнаахтык, сыал-сорук туруоран үлэлээн кэллилэр.   Наталья Попова, Ил Т ү мэн ха һыат  
 
По теме
Вступило в законную силу решение Арбитражного суда Республики Саха (Якутия) от 19.02.2024 по делу №А58-2863/2022 о сносе объекта самовольной постройки.
  В ходе приема с участием главы ГО «город Якутск» Григорьева Е.Н. приняты обращения граждан по вопросам реализации социальных и иных прав.
Указом Главы Республики Саха (Якутия) от 19 июня 2014 г. № 2729 «Об объявлении второго Десятилетия Олонхо в Республике Саха (Якутия)»,
Прокуратура Республики Саха (Якутия) утвердила обвинительное заключение по уголовному делу в отношении руководителя коммерческой организации.
Указ от 22 марта 2024 года За заслуги в области культуры и искусства, здравоохранения, сельского хозяйства, образования, законности и правопорядка, жилищно-коммунального хозяйства, транспорта, связи,
Незаконная добыча диопсида велась на протяжении 6 лет в Алданском районе - Якутия.Инфо Текст: Прокуратура Якутии Фото: pro-mineral.ru YAKUTIA.INFO. Прокуратура республики направила в суд уголовное дело о незаконном предпринимательстве с извлечением дохода в размере более 52 миллионов рублей.
Якутия.Инфо
В Якутии стали известны  10 лучших архивов республики - Правительство Республики Саха (Якутия) Муниципальные архивы  Аллаиховского, Мирнинского, Намского, Нерюнгринского, Нюрбинского, Сунтарского, Таттинского, Усть-Алданского, Чурапчинского районов и города Якутска признаны лучшими в регионе.
Правительство Республики Саха (Якутия)
Дети из Якутии прибыли в Москву для личностного и профессионального самоопределения - Постоянное представительство РС(Я) при Президенте РФ 25 марта в гостях у Постоянного представительства Республики Саха (Якутия) при Президенте Российской Федерации побывала большая делегация детей из республики,
Постоянное представительство РС(Я) при Президенте РФ
Спасатели выехали на участки возможного схода снежных лавин - ИА SakhaLife.Ru Спасатели аэромобильного поисково-спасательного подразделения Службы спасения республики 28 марта выехали из Якутска в Томпонский район для обеспечения безопасности на участках возможного схода снежных масс.
ИА SakhaLife.Ru
4.jpg - Мирнинский район В 2023 году на территории Якутия зарегистрировано 123 дорожно-транспортных происшествия с участием несовершеннолетних, в результате которых 1 ребенок погиб, 139 детей получили травмы.
Мирнинский район
В медицинскую часть исправительной колонии № 1 поступило новое медицинское оборудование - УФСИН России по Республике Саха (Якутия) В рамках модернизации филиалов медико-санитарной части № 14 ФСИН России, расположенных в исправительных учреждениях УФСИН России по Республике Саха (Якутия),
УФСИН России по Республике Саха (Якутия)