Сылгыны үөрдээн иитии

Ыйаах сүрүн тосхоллоро

Ил Дархан Егор Борисов быйыл атырдьах ыйын 22 күнүгэр “Саха Өрөспүүбүлкэтигэр сылгыны үөрдээн иитиини сайыннарар дьаһаллар тустарынан” 1373-с №-дээх Ыйаахха илии баттаабыта.

Кулун тутар 21 күнүн Сылгыһыт күнүнэн биллэрэргэ

Ыраах сытар тыа хаһаайыстыбатыгар аналлаах сирдэртэн сылгыны үөрдээн иитэр хаһаайыстыбаларга биир сылгы баһыгар 1 гектартан кырата суох сири сыһыарарга

Кырыы сирдэргэ 2017 сылтан саҕалаан түөрт сыл устата сыл аайы 100-түү саҥа базаны тутарга 1-дии мөл. солк. итэҕэһэ суох үбү көрөргө

Сылгы собуоттарыгар уонна племенной хаһаайыстыбаларга ыччат сылгыны үс сааһыгар диэри иитиини өйүүргэ

Үс түбэҕэ (хоту, киин уонна Бүлүү умнаһа) чулуу, бастыҥ көрдөрүүлээх сылгыһыттар базаларыгар эдэр сылгыһыттарга анаан үөрэтэр-көрдөрөр кииннэри тэрийэргэ

Соҕотуопка тиһигин сааһылаан, убаһа, сылгы этин атыылаһыллар сыанатын үрдэтэргэ

Үөһэ ыйыллыбыт дьаһаллары олоххо киллэрии түмүгэр сылгы бүттүүн ахсаанын 2022 сылга 209 тыһыынчаҕа тиэрдэргэ!

 

 

 

Тыл –  салайааччыларга

Галина ОСИПОВА, сүөһүнү иитии уонна племенной үлэ департаменын салайааччытын э.т.:

– Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы бырагырааматын «Сылгыны үөрдээн иитии» хос бырагырааматыгар көннөрүү киллэрэн, 2017 с. бүддьүөккэ 145 мөл. солк. эбии көрүллэрэ торумнанна. Итиэннэ 20 племхаһаайыстыбаҕа уонна 5 собуокка 422 атыыр убаһаны (тыйыгар диэри улаатыннарыахтаахтар) быйылгы кыстыкка иитиигэ хаалларарга 12,5 мөл. солк., 5 сылгы собуотугар биэ төбөтүгэр 20-лии тыһ. солк. (барыта 21 мөл. солк.), плематыыга тыыннаах ыйааһынынан киилэтигэр 88-тыы солк. субсидия көрүлүннэ. Көмө үп тэрээһиннээхтэргэ эрэ бэриллэр. Кэтэх атыылаһыан сөп гынан баран, ороскуотун бэйэтэ уйунар. 

Сылгы базаларын тутууга 100 мөл. солк. ороскуоттаныа. Бастакы сылга саамай элбэх сылгылаах 100 хаһаайыстыбаҕа тутуллуоҕа. Сметатын, үп-харчы кырыымчыгынан, саамай кыранан суоттаан оҥордубут: биир базаҕа 1 мөл. 661 тыһ. солк. (сылгылаах хаһаайыстыба тутууга мөлүйүөнү таһынан төһө баҕарар угуон сөп). Сылгы ахсаана чопчу быһылла илик. Оттон бөһүөлэктэн хас көс тэйиччи буоларыгар ирдэбил зона уратытын аахсан оҥоһуллар. Холобур, сорох киин улуустарга сир кыараҕас, сылгы сөптөөх ахсааныгар кэлэн турар. Быраабыла (бэрээдэк) ахсынньыга бигэргэниэ. Сылгы базаларын таһынан үөрэтэр кииннэри тутууга 6-лыы мөл. солк. көрүллүө. Хоту эҥээргэ Өймөкөөҥҥө «Тоноор» бааһынай хаһаайыстыбатыгар тутуллара чуолкай. Киин улуустарга быһаарылла илик. Бүлүү сүнньүгэр 2018 с. тэрийиэхпит.

 

Василий АФАНАСЬЕВ, астыыр-таҥастыыр салаа департаменын салайааччыта:

– Быйылгы идэһэҕэ  «СахаАгроПродукт» ӨТХПХБК сылгы, убаһа этин тутууну тэрийэригэр анаан «Туймаада» ҮХАПК нөҥүө 74 мөл. 400 тыһ. солк. суумалаах үп иэс бэрилиннэ. Маны таһынан өрөспүүбүлүкэтээҕи кэпэрэтиипкэ киирбэт хаһаайыстыбалар – «Хоту» ТХПК (Мэҥэ Хаҥалас, Төҥүлү), «Дабаан» ТХПК (Мэҥэ Хаҥалас, Төхтүр), «Бай-Тай» ТХПК (Үөһээ Бүлүү, Нам), «Бөртө» сылгы собуота (Хаҥалас, Улахан Аан) соҕотуопкалыылларыгар 21 мөл. солк. барыахтаах. Онон быйылгы үлэ-хамнас 12 механизированнай буойуна нөҥүө ыытыллыа. Ити ааттаталаабыт кэпэрэтииптэрим сэргэ СахаАгроПродукт иһинэн  «Амма», «Сыа Бүлүү», «Полюс холода» (Үөһээ Дьааҥы), «Манчаары» (Мэҥэ Хаҥалас, Майа), «Эрэл» (Нам), «Байар» (Ньурба), «Таатта», «Таба-Полюс» (Өймөкөөн), «Өлүөнэ» (Уус Алдан, Суотту), «Чурапчы» кэпэрэтииптэр буойуналара үлэлиэхтэрэ. Сылгыны иитии уратытын (базалар буойуналаах сиртэн тэйиччилэр) аахсан, быйыл оннук күүстээх ирдэбили туруорбаппыт. Ол оннугар миэстэтигэр бэтэринээрдэр идэһэ сылгы туругар күүскэ үлэлэһиэхтэрэ.

Атыылаһыллар сыана төһө буолуой? Соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр убаһа этин 3-түү мөһөөх, улахан сылгы этин 2,5-дыы мөһөөх солкуобайга атыылаһыахтара. Ити ортотунан ылан этэбин.

 

Граннаах хаһаайыстыбаҕа

Сылгы баайдаах бааһынай

«Бартыһаан нэһилиэгэ» дэнэр эрээри, сэбиэскэй саҕанааҕыттан кураанах кур аата эрэ хаалбыкка дылы. Быйыл сыл аҥаарынааҕы түмүгүнэн, нэһилиэккэ 552 сылгылаахтарыттан 401 төбө бааһынайдар бас билиилэригэр баар, нэһилиэк кэпэрэтиибэ 77, ыаллар кэтэхтэригэр 74 сылгылаахтар. Онон Бартыһааҥҥа сылгыны иитии салаатын бааһынайдар баһылыыр-көһүлүүр буолбуттара илэ.

Нэһилиэккэ сылгылаах 18 бааһынай хаһаайыстыба баарыттан саамай улаханнара – «Бүтэй Иһэ» диэн. Петр Новгородов 135 сылгылаах буоллаҕына, иккис көрдөрүүлээх Семен Дмитриев 50 сылгыны иитэр. Петр Петрович быйыл «Бааһынай хаһаайыстыба базатыгар дьиэ кэргэн ферматын сайыннарыы» федеральнай бырагыраама куонкурсугар киирсэн кыайбыт. Убаһа атыытыгар анаан 1 мөл. 800 тыһ. солк. харчыны ылбыт.

АПК сүбэлиир-методологическай киинин кэлим сүбэҕэ секторын начаалынньыга Дмитрий Филипповтыын нэһилиэк саамай элбэх сылгылаах хаһаайыстыбатын базатын көрөөрү, мырааҥҥа тахса сырыттыбыт. Бөһүөлэктэн 1,5 көс кэриҥэ тэйиччи эбит. «Бу урут таастаахтар сылдьар эргэ суоллара. Саас-сайын эрэйдээх соҕус. Хата, кэлин курааннаан, массыына иҥнибэт буолла», – диэн Петр Петрович айанныыр кэммитигэр билиһиннэрэ истэ. Онтон сылгылар мэччийэ сылдьар ырааһыйаларын ортотугар тохтоон: «Ити сайын-күһүн ыыр биэлэрим сылдьаллар. Бу турар сирбитигэр киһи тобугунан уулаах этэ. 2010 сыллааҕы угукка ууламмыта, онтон кэлин курааннаан, уута көтөн хаалла», – диир бааһынай.

Петр сайын ыһыахтар саҕана биэ ыан, кымыс көөнньөрөн, Дьокуускай Үс Хатыҥар тиийэ атыылаан, окко туттар уматыгын булунарын этэр. Күһүн от кэнниттэн сакаас киирдэҕинэ эмиэ ыан кымыстыыр. Быйылгы үүнүүтэ суох сайыҥҥа 100-чэ туонна оттоммут, ону таһынан 70-тан тахса туонна эбиэһи хомуйбут. Бааһынатын 1,5 сүүс гектарга тиэрдэр баҕалаах. Улуус салалтатыттан оннук да ирдииллэр үһү.

Бачча добдурҕа кэмигэр өр гымматыбыт: балачча киэҥ алаас тыатын хоту саҕатыгар турар балаҕаҥҥа биирдэ баар буола түстүбүт. Эргэрэн хараарбыт дьиэ үрдүгэр аныгы үйэ тэриллэрэ – күн уотун күүһүн иҥэринэр панеллар, антенналаах ураҕастар тураллар. Бүөтүрбүт аҕата Бүөтүр Дьаакыбылабыс уолугар көмөлөһөн, манна дьиэһиттээн олорор эбит. Онон сылаас дьиэҕэ, итии чэйгэ кэллибит.

– Биһиги, Ноҕуруодаптар, Таастаахтан төрүттээхпит, – дии көрүстэ улахан Бүөтүр. – Аҕам Дьаакып, бу уол эһэтэ Ааллаах Үүҥҥэ тиийэ таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт сытыы-хотуу киһи этэ. Миигин кини сылгыга сыһыарбыта. 1980-с сыллартан сылгылаахпын. Үөрэҕэ суохпун. Наар сүөһү, сылгы үлэтигэр биригэдьиирдээбитим. Сопхуос эстибитин кэнниттэн бааһынай хаһаайыстыбаҕа сыста сылдьан баран, 1998 с. бэйэм хаһаайыстыба тэриммитим. Онно туттубут үүтээммэр бу олоробут. Хаһаайыстыба тэринэрбэр Уус Алдан Суоттутуттан 7 тыһы, 5 атыыр убаһалары атыыласпытым. «Бөртө» сылгы собуотуттан 20-ни аҕалбытым.

Сааһырбыт сылгыһыт атыырдарын мыынарын этэр. «Өймөкөөн сылгыта халыҥ, онно ымсыырабын», – диир. Эдэр Бүөтүр сылгыларын эдэримситээри граҥҥа киирсибитин этэр. Көмө үбүгэр кэтэхтэртэн 45-тии тыһ. солк. уон убаһаны атыыласпыт, 30-ту күһүн идэһэ саҕана Салбаҥтан «Борохой» бааһынай хаһаайыстыбаттан  аҕалыахтаах. Ол убаһалар Дьааҥы сылгытыттан удьуордаахтар. Үөрүн салгыы сыыйа сайыннаран, эдэримситэн, 200 төбөҕө тиэрдэр баҕалаах. Онтон элбээтэҕинэ, сирэ даҕаны, ото даҕаны кыайтарыа суох курдук.

«Бүтэй Иһэ» бааһынай хаһаайыстыба базаны тутууга улуус сайаапкатыгар киллэриллибит. Петр Петрович саҥа базатын бөһүөлэктэн үс көстөн тэйиччи баар сиригэр тутан, эдэр сылгыларын туспа иитэр санаалаах сылдьар. «Биһиги сылгыларбыт дэриэбинэҕэ кэмпиэт манньаҕа даҕаны киирбэттэр. Кэҥкэмэ, Искра эргин сылдьаллар. Бэйэм курдук чуумпуга, айылҕа ортотугар сылдьалларын сөбүлүүллэр, – диэн кэпсэтиигэ эмиэ аҕата кыттыһар. – Кымыһы 2005 с. саҕалаабыппыт. Эрдэттэн былааннаах этим. Ол иһин чугас туттубуппут. Биэ ыырга өссө иккис үөр наада».

Бүөтүр Дьаакыбылабыс 64 саастаах. Ыарыһахтаан, хаһаайыстыбатын 2013 с. уолугар туттарбыт. «Бартыһааҥҥа сааһырбыт сылгыһыт ордубата, бары куртахтарынан, сүрэхтэринэн өлөллөр. – диир. – Наар халлаан анныгар тоҥо-хата сылдьар сылгыһыкка сылаас астан ордук суох. Ол иһин бу уолбар көмөлөһөн,  дьиэһиттээн олордоҕум. Табаһыкка чуум үлэһитэ көрүллэн хамнастанарын курдук, биһиэхэ тоҕо кыаллыбата буолуой?..»

Салгыы кэпсэтиигэ улахан Бүөтүр бурдук ыһыытыгар комбайн суоҕа кыаһылыырын, ууну үөскэтии кыһалҕата күөрэйбитин таарыйда. Чэйдии олорон: «Эйигиттэн эдэр сылгыһыт баар дуо?» – диэн кыра Бүөтүртэн ыйытыыбар 40 саастаах бааһынай: «Миигиттэн эдэр киһи суох», – диэн суххайдык хоруйдаата. Кини – биэс оҕолоох ыал аҕата. Санаа хоту саҥа базаланнаҕына, хаһаайыстыбата сайыннаҕына уолаттара Дьөһөгөй оҕотугар сыстыахтара дуо? Ону кэм-кэрдии бэйэтэ көрдөрүө турдаҕа. 

 

 

Сыыппара

  Уһук Илин сылгытын 99, дойду сылгытын 27,3 бырыһыана Саха сирин тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларыгар (кэтэҕи аахсыбакка туран) иитиллэн турар.

 

Хаартыскаларга: кырдьаҕастаах эдэр сылгыһыттар Петр Яковлевич уонна Петр Петрович Новгородовтар базаларыгар.

 

Василий НИКИФОРОВ («Саха сирэ» хаһыат) суруйуута уонна хаартыскаҕа түһэриитэ.

Фотогалерея <
 
По теме
4.jpg - Мирнинский район В 2023 году на территории Якутия зарегистрировано 123 дорожно-транспортных происшествия с участием несовершеннолетних, в результате которых 1 ребенок погиб, 139 детей получили травмы.
Мирнинский район
Спасатели выехали на участки возможного схода снежных лавин - ИА SakhaLife.Ru Спасатели аэромобильного поисково-спасательного подразделения Службы спасения республики 28 марта выехали из Якутска в Томпонский район для обеспечения безопасности на участках возможного схода снежных масс.
ИА SakhaLife.Ru
В медицинскую часть исправительной колонии № 1 поступило новое медицинское оборудование - УФСИН России по Республике Саха (Якутия) В рамках модернизации филиалов медико-санитарной части № 14 ФСИН России, расположенных в исправительных учреждениях УФСИН России по Республике Саха (Якутия),
УФСИН России по Республике Саха (Якутия)