Сийиэскэ анаан... Навстречу съезду...

Муус устар 4 – 5 күнүгэр Өрѳспүүбүлүкэтээђи саха тылын учууталларын Бастакы Сийиэ h э буолаары турарытттан биир идэлээх дьон эрэ буолбакка, норуот бүттүүнэ ѳрѳ кѳтѳђүллүүлээхтик ылынна.

Оройуонтан талыллан кэлбит дэлэгээттэр, уопсастыбаннас, дьокутааттар, биир сомођо буолан, норуот тыыннаах хаалар суолун тобуларга уонна торумнуурга сыаллаах санаа үллэстэрбит барыбытын кынаттыыр.

Ньурба оройуонуттан улуус дьаhалтатыттан, үѳрэђирии саламтатыттан, 10 саха тылын, литэрэтиирэтин учуутала, алын сүhүѳх кылаас, ођо уhуйааныттан, эбии үѳрэхтээhинтэн биирдии дэлэгээт талыллан, Сийиэс үлэтигэр – хамнаhыгар баран кыттаары сылдьабыт.

Оройуонна барыта 26 оскуола, ол иhигэр биир лицей, биир киэhээнни үѳрэтии оскуолата, уонна нуучча тыллаах (саха тыла судаарыстыбаннай тыл) кылаастардаах Ньурба  2-дээх орто оскуолата    баар.

Ођо уhуйаана барыта холбоон 25, ол иhигэр нууччалыы тыллаах анал группалардаах Ньурба киинигэр 3 дьассаат: «Аленушка», «Светлячок», «Лесная Сказка» баар.

Саха тылын, литэрэтиирэтин, саха култууратын үѳрэтэр учууталын ахсаана оройуон үрдүнэн барыта 60 учуутал. Ол иhигэр 13 уhулуччу үрдүкү,  18 бастакы категориялаах, ону таhынан быйыл сана кэлэн үлэлии сылдьар 5 учуутал баар.

Дэлэгээттэр истэригэр оройуон, ѳрѳспүүбүлүкэ таhымыгар биллибит улахан маастар учууталларбыт уонна сана сађалаан эрэр биир идэлээхтэрбит киирбитэ олус сѳптѳѳх.

Уопуттаах учууталларбыт: Васильев В.К. (Антоновка орто оскуолата ) «Ођо айар дьођурун саха литературатын  уруогар сайыннарыы». «Өйтѳн суруйууга үѳрэнээччигэ кѳмѳ» диэн ааттардаах хас да босуобуйа ааптара, Никитина А. И. (Өнѳлдьѳ орто оскуолата) – «Тыл – дэгиттэр билии тѳрдѳ», Маяровская М.С. (Марха орто оскуолата)  «Таркаайы нэhилиэгин сирдэрин ааттара», Иннокентьева Л.Р.(Ньурба 2 – дээх орто оскуолата) «Самовоспитание школьников на традиционной основе народной педагогики»  диэн  бэйэлэрин  уопуттарын  түмэн таhаарбыттарын киэн эйгэгэ билсиhиннэриэхтэрин, ол уопутугар ырыналаан  санааларын этиэхтэрин наада.

Ону таhынан, Антоновка нэhилиэгэр 1992 сыллаахтан «Олонхонон ођо ийэ тылын сайыннарыытыгар профкаартаны туhаныы» диэн бэйэлэрин бырайыактарынан тиhигин быспакка үлэлээн кэлбит уруккута «Биhик» дьассаат уопута ѳрѳспүүбүлүкэђэ биллиэн биллэр.

Ньурба  алын сүhүѳх 3 – дээх оскуолатын  начаалынай кылаас учууталлара саха оскуолатын   1- 4 кылаас ођолоругар аналлаах  тылы, тиэкиhи кытары улэђэ, тургутан кѳрѳр аналлаах «Аах, толкуйдаа, толор» диэн бу сана 2016 сыллаахха тахсыбыт босуобуйаларын мѳккүhүүгэ таhааран билсиhиннэрэрдии, олоххо киллэрэрдии тэринэн эрэллэр.

Бары да биир уопсай кыhалђабытын этээри мунньустан эрэбит.

Тыл туhунан сокуон кѳннѳрүллэн,  күүскэ үлэлээн олоххо киириэн наада.

Ол курдук, саха ођото тѳрѳѳбүт тылынан иитиллэрин хааччыйар сокуон барыла чуолкайданан, бырагыраамма ылыныллан,  олоххо  чопчу киириэхтээх.

Тѳрүт култуураны үѳрэтэр учууталлар билиннэ диэри үлэлэригэр харгыстара диэн, сана бырагырааммага сѳп түбэhэн үѳрэтэр учуобунньуктара, босуобуйалара суох.

Тѳрүт култуура чааhа тыырыллан, бэйэ култууратын, норуотун историятын, сиэрин – туомун ханнык да атын биридимиэти кытары булкуйбакка ураты тутуллан үѳрэтиллиэхтээх, ођо уопсай билиитигэр туhаныллыахтаах.

Промышленнай оройуоннарга үлэ миэстэтинэн сибээстээн, нууччалыы иитиилээх, нуучча дьиэ – кэргэнин ођолоро үѳрэнэллэрин быhыытынан, саха тыла судаарыстыбаннай тыл курдук үѳрэтиллэригэр анаан эмиэ анал бырагыраамма уонна учуобунньук тахсан, сахалыы үѳрэтии баар буолуохтаах.

Ођо дьыссааттан оскуолађа киирэн үѳрэнэригэр тиhигин быспат курдук ситимнээх үѳрэхтээhин баар буолуохтаах.

Сана тахсан эрэр учуобунньуктарынан бары оскуолалар хааччыллыылара билинни туругунан мѳлтѳх, ситэ тиийбэккэ турар.

Ону таhынан, учууталга  кѳмѳ  матырыйаал, босуобуйа суох. Аны учуутал ону барытын үксүн бэйэтэ үп булан таhаарарын боппуруос быhыытынан  эмиэ кѳрүллүѳхтээх. Сана ыстандаартынан үѳрэнэр кылаастарга, ордук алын сүhүѳх кылаастарыгар ођону сахалыы аахтарыыга сүрүн болђомтону ууруллуохтаах уонна учуобунньуктар онно түбэhэн сѳптѳѳхтүк оноhуллуохтаахтар.

Ситинник, ѳссѳ кыhалђалаах боппуруостар сиэттэрэн  тѳрѳѳн – үѳскүү турар курдуктар. Ол аата, кырдьык маннык улахан тэрээhин тэриллэр кэмэ кэлбитинэн, онно туох эмэ быhаарыныы ылыныллыахтаађа дьэнкэтик ѳйдѳнѳн эрэр.

А.Е.Кулаковскай – Өксѳкүлээх Өлѳксѳй эппитинии, «аны биирдэ ѳссѳ дьүhүн кубулунан, ийэ куппутун иитихтиэђин, буор куппутун буђатытыађын, салгын куппутун алыптыађын !!!»

Сийиэскэ кѳрсүѳххэ диэри!

Ыстатыйаны суруйда Ньурба оройуонун саха тылын учууталларын МХ салайааччыта,

Саха Өрѳспүүбүлүкэтин үѳрэђин Туйгуна Александра Мясоедова.

 

Норуот үгэстэригэр олоҕуран оҕо кутун-сүрүн сайыннарыы

Ороһутааҕы норуот педагогикатын төрүттээччи, норуот педагикатын Ассоциациятын тэрийбит, республика оскуолатын үтүөлээх учуутала,  “Барҕарыы” фондатын бастакы лауреата, Россия айымньылаах педагогикатын Академиятын академига Константин Спиридонович Чиряев 1998 сыллаахха “Олох педагогиката” диэн кинигэтигэр суруйбута: “Саха итэҕэлигэр киһи үс куттаах диэн буолар. Ийэ кут, салгын кут, буор кут. Ол аата киһи айылҕаттан төрүттээх. Айыы үөрэҕэ сиэр-майгы үрдээһинин, киһитийии үөрэҕин быһыытынан айыллыбыта уонна үгүс киэбинэн айылҕаны үтүктэрэ педагогическай сыала-соруга үрдүгүн кэрэһэлиир. Онон биһиги манна болҕомтолоохтук сыһыаннаһарбыт эрэйиллэр.”

                  Айыы үөрэҕэ диэн тугуй? Айыы үөрэҕэ-саха майгыта-сигилитэ, өйө-санаата, ырыата-тойуга, оһуора-мандара, сиэрэ-туома, үгэһэ, экологията, айылгыта, кэскилэ. Айыы үөрэҕэ диэн саха философията.

                  Билиҥҥи үөрэх ирдэбилинэн оскуола дьиҥ чахчы көхтөөх, айымньылаах үлэ позициятыгар туруохтаах: оҕо бэйэтэ үлэлиирин күүһүрдэн, билиини бэйэтэ көрдөөн буларын ситиһиэхтээх. Оҕону өйүн-санаатын, духуобунай ис культуратын, айар дьоҕурун сайыннарыы - бу билиҥҥи үөрэхтээһин сүрүн соруга. Онуоха  учуутал тэрийээччи, салайааччы, көмөлөһөөччү, сүбэлээччи оруолугар буолуохтаах. “Оҕо ситиһиилээхтик үөрэнэрэ, личность быһыытынан үүнэрэ-сайдара ис духуобунай культурата, майгыта-сигилитэ, өйө-санаата, тыла-өһө кыра сааһыттан төһө чочуллан, сайдан иһэриттэн улахан тутулуктаах. Тоҕо диэтэххэ, үөрэнээччи личность быһыытынан ситэн-хотон тахсыыта үөрэххэ үчүгэй сыһыаны иҥэрииттэн уонна ол нөҥүө култуура сыаннастарыгар сыһыарыыттан ситимнэнэр. Оҕо, чуолаан култуура сыаннастарын төрдүн билбэккэ эрэ, аныгылыы сайдыылаах киһи буолар кыаҕа суох.  Сыаннастарга киһини анаан-минээн үөрэтиллибэт, кини маҥнай бэйэтин нөҥүө аһарар, онтон дьэ толкуйдаан, быһааран өйдүүр, ылынар. Культурнай сыаннастар олус наадалаахтар уонна оҕоҕо удьуордааһын нөҥүө дьиэ кэргэҥҥэ ииттииттэн тутулуктаахтар” диэн  ССРС уонна РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, СР үтүөлээх учуутала, Учууталлар учууталлара Василий Игнатьевич Николаев  “Эн дьолуҥ - оҕо” диэн кинигэтигэр суруйбутун биһиги биһириибит.

                    Билигин киһи кута-сүрэ уларыйда, уйаҕас уйулҕаланна, араас угаайыга ( этиһиигэ, охсуһууга, киһи сиэриттэн тахсыыга, айманыыга) дэбигис киирэн биэрэр кэмэ кэллэ. Онон куккун куоттарбакка, сүргүн сүтэрбэккэ харыстанан, сэрэнэн олоруохха диэн норуот муудараһын умнумуохха.

                      Дьокуускай куорат 23 №-дээх оскуолатын учуутулларын иннигэр оҕо бэйэтин кыаҕын, дьоҕурун, талаанын көрдөнө, булуна үөрэнэригэр такайар сорук турбута.

Мантан тэптэрэн өбүгэлэриттэн утумнаан бэриллибит дьоҕурдарын, куттарын-сүрдэрин уһугуннаран сайыннарарга кыах баар буолбута. Оҕо итэҕэйэн, баҕаран туран дьарыктаналларыгар бигэ эрэл үөскээбитэ. Маннык сайыннарар эйгэни тэрийиигэ араас хайысхаларынан үлэбит торумун былааннаабыппыт. Оҥорбут  бырайыакпыт 2003-2004 үөрэх дьылыттан үлэлиир. Билигин норуот этническай региональнай уратытын учуоттаан, үөрэтии-иитии биир кэлим эйгэтин олохтооһун көрүллэр. Биһиги омукпут уратытын, үгэстэрин, итэҕэлин олорор эйгэбитигэр сөп түбэһэр гына оҕолорбутугар иҥэрдэхпитинэ духуобунай ис культура өттүнэн үүнүөхпүт. Онон сибээстээн бырайыакпыт сыала-соруга – саха оҕото кутугар-сүрүгэр иҥэринэ сылдьар дьоҕурун арыйан сайыннаран,бэйэтин норуотун историятын, сиэрин-туомун,  ис духовнай культуратын ытыктыыр, онтон сиэттэрэн атын араас омук культуратын өйдүүр, чөл санаалаах  киһилии киһини иитэн таһаарыы. Бу сыалы ситиһэргэ маннык соруктары ылыммыппыт:

1.                Оҕо дьоҕурун таба көрөн сайыннарыы.

2.                Ийэ тылынан санааны толору саҥарар үөрүйэҕи сайыннарыы.

3.                Олоххо кэрэ өйдөбүлү арааран көрүү.

4.                Сиэр-майгы олоххо суолталааҕын өйдөөн,  ис культура таһымын үрдэтии.

5.                «Дьүрүһүй» хомус куруһуога. Салайааччы Кулакина Т.Е.

Хомус - норуот духовнай культуратын биир тутаах көрүҥэ. Төһө да ытыс саҕа буолтун иһин тыаһа нарын-намчы, музыката дьикти – кэрэ, хоһооно хомуһуннаах. Киһини кытта кыттыһан, киһи тыынынан тиллэн ооннььуур буолан, хомус киһилии кэпсиэн, сахалыы саҥарыан, үөрүүнү үрдэтиэн, мунчаарбыты уоскутуон, ыальдьыбыты эмтиэн сөп. Ол иһин хомусчут хомуһун кытта холбоһон, дууһата долгуйан, иэйиитэ киирэн, имэҥирэн оонньоотоҕуна, хомус дорҕооно дьоһунтан дьоһун тойук, нарынтан нарын куолас, ыраастан ыраас ырыа буолан салгын устун намылыйа устан, хайа да киһи кутун тутар, дууһатын долгутар, сүрэҕин үөрдэр. Хомуһу сөбүлүүр киһи хомуһун кытта үөрбүт күнүгэр өрөгөйүн үллэстэр, хомойбут кэмигэр санаатын аралдьытар, ыарыйдаҕына ыарыытын эмтэтэр. Ити курдук былыр былыргыттан өбүгэлэрбит барахсаттар харыстаан илдьэ сылдьыбыт хомустара кэлэр кэскили, ыччаттары иитиигэ-үөрэтиигэ сүдү күүс буола сырыттаҕа.

Хомус – саха культуратын саамай тарҕаммыт, кэрэ көрүҥэ буоларын быһыытынан, киһи барыта оонньуон, үөрэтиэн сөп. Хомуска ооннььооһун үс көрүҥүн арааран өйдөтүү наадалаах: былыргылыы сыыйа тардыы, тыаһы үтүктэн оонньооһун, музыка айан оонньооһун. Онуоха маннык сатабыллары туһанабыт:

                Билсиһии (истии, тутарга, сүрүн охсууга үөрэнии, сүрүн дорҕооҥҥо үөрэнии, тыынарга үөрэнии).

                Умсугутуу (маастардар толорууларын истии, араас ньыманы иһитиннэрии, хомус уустарын билиһиннэрии).

                Уһуйуу (охсуу арааһын уһуйуу, дорҕоону уларытыы, тыыныыга дьарык, кылгас дорҕоону оонньуурга дьарык, сатаан истэргэ дьарык).

                Чочуйуу (бары тэҥҥэ охсуу, тыыныы, тэтими уларытыы, репертуар бэлэмнээһин).

Хомус хомуһуннаах музыката оҕо өйө-санаата сайдарыгар, кута-сүрэ бөҕөргүүрүгэр улахан оруоллааҕын чинчийээччилэр бэлиэтииллэр. Ол курдук хомусчут оҕо ааҕар, саҥарар дьоҕура сайдар, ону таҥынан болҕомтолоох, өйгө тутар дьоҕура, сахалыы толкуйа, уйулҕатын сайдыыта үрдүүр.

2.                «Чэчик» сценаҕа толорор дьоҕуру сайыннарыы куруһуога. Салайааччылар Кулакина Т.Е., Гаврильева В.С.

                    Саха сытыары сымнаҕас, наҕыл, киэн көҕүстээҕин, үлэттэн илиитин араарбатын, олоххо тардыһыыта ураты күүстээҕин норуот айымньылара кэрэһэлииллэр. Ол да иһин  норуот тылынан уус-уран айымньылара, саха суруйааччыларын айар үлэлэрэ үүнэр ыччаты үтүөҕэ-кэрэҕэ, сиэрдээх быһыыга-майгыга ыҥыра-угуйа турдахтара. Норуот өркөн өйө, олоҕу ырыҥалааһына, киһини чинчилээһинэ, кэрэни айыыта барыта ийэ тылыгар – уус-уран айымньыга өлбөт-сүппэт үйэлэнэн иҥэн сылдьар. Биһиги ийэ тылбыт көмөтүнэн оҕо нарын дууһатын уһугуннаран, төрүт тылын ис сүрэҕиттэн ытыктыыр киһини иитэн таһаарыахтаахпыт. Ол инниттэн оҕоҕо төрөөбүт тыл сүөгэйин-сүмэтин иҥэрии, саха суруйааччыларын аахтарыы, айар эйгэҕэ холонуу, хоһуйар ньымалары үөрэтии, сценаҕа туттуу-хаптыы, артыыстааһын, оҕо айымньы геройун уобараһын таба өйдөөн оруолга киирии курдук үлэлэр баһылыыр оруолу ылаллар. Онуоха "Чэчиктэр" сценическай культураны сайыннарар куруһуок сыала-соруга:

1.                Оҕо айымньы ис хоһоонун ылынан артыыстыыр дьоҕурун арыйыы.

2.                Оҕо сцеанаҕа дьон иннигэр тутта-хапта сылдьыытын чочуйуу.

«Төрөөбүт кыраай» кыраайы үөрэтэр-чинчийэр куруһуок. Салайааччы Гаврильева В.С. " сыала-соруга:

1.                Оҕо билэр-көрөр үөрүйэҕин сайыннарыы.

2.                Оҕо төрөөбүт дойдутугар истиҥ сыһыанын, бэриниилээх буолуутун уһугуннарыы.

3.                Оҕо бэйэтин ис кыаҕынан чинчийэр үлэтин сыаналаныытын тэрийии.

                      "... үгэстэр саханы омук быһыытынан киэргэтэр уратылаахтар. Ыччат өбүгэлэрбит ити үгэстэрин хараҕын харатын курдук харыстыахтаах, салгыы сайыннарыахтаах, оччоҕо эрэ саха культурата үйэлэр усталарыгар киһи аймаҕы үөрдэ, биһирэтэ, киэргэтэ туруоҕа."

                                                                                                                                                                  М.А.Алексеев народнай учуутал             

Ханнык баҕар норуот үгэһэ олох күндүтүн, ил-эйэ эрэ өрөгөйдүөхтээҕин, атааннаспат сиэр-майгы, айылҕаҕа, үтүө ыраас санааҕа, дьулуурга сүгүрүйүү олохсуйуохтааҕын итэҕэтэллэр. Үөрэнээччи ону иҥэн-тоҥон үөрэтэр, өйдүүр, сылыктыыр буоллаҕына кутугар холбуон, сүрүгэр иҥэриэн сөп. Бэйэтин норуотун төрүт үгэстэригэр иитиллибит киһи син эмиэ баараҕай мас курдук дириҥ силистээх-мутуктаах, олоххо тирэхтээх буолар. Онуоха биһиги сөптөөх үөрэтэр, уһуйар үлэ, дьарыктаныы араас көрүҥнэрин, ньымаларын тобуларбыт эрэйиллэр. Үөрэнээччи оскуолаҕа билии эрэ ыларынан муҥурдаммакка, сиэрдээх, үтүө быһыылаах-майгылаах, кэлэр кэскилигэр эрэллээх киһи буола үүнэрин ситиһии – бу билиҥҥи үөрэхтээһин ирдэбилэ.

Түбүктээх үлэ хайаан да үтүө түмүктэрдээх буолар. Ол курдук ...

                      Бырайыак үлэтин түмүгэр эрэнэр эрэлбит - өй-санаа, эт-сиин өттүнэн чэгиэн-чэбдик, саха төрүт өйдөбүллэрин, үйэлээх үгэстэрин ытыктыыр, тутуһар, айылҕаттан бэриллибит дьоҕура сайдыбыт, бэйэтин сайыннарар кыахтаах уонна олоххо суолун булуммут бигэ тирэхтээх, чөл куттаах-сүрдээх киһини иитэн таһаарыы. Онон норуоппут үтүө үгэстэрин иҥэриммит, дьоҕурун сайыннарбыт, майгы-сигили өттүнэн сиппит, олоххо сыалын-соругун өйдөөбүт эрэ ыччат биһиги кэскилбит буолар диэн бигэ эрэллээхпит. Бу курдук тэринэн норуот үгэһин иитэр кыаҕын туһанан, нуучча оскуолатын эйгэтигэр бэйэбит оҕолорбут куттарын-сүрдэрин сайыннаран үлэлии-хамсыы сылдьа

Дьокуускай куорат 23№ дээх орто оскуолатыгар  саха тылын учууталлара

Кулакина Т.Е, Гаврильева В.С.

 

Сахалыы тыыннаах саха о5отун иитии- үө рэтии!

                      Күн бүгүҥҥээҥҥигэ диэри Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун Федор Кузьмич Попов аатынан Дьокуускай куорат 20 нүөмэрдээх орто оскуолатыгар уопсайа бастакы кылаастан уон биирискэ дылы    40 кылааска  1138 о5о үөрэнэр. Үөрэх-билии аартыгар элбэххэ угуйан таһаарар уопсайа 62 учуутал үлэлиир-хамсыыр. 2000 сыллаахтан оскуолабытын Российскай Федерация үөрэ5эриитин бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэ5ин туйгуна, үлэ бэтэрээнэ Аргунова Ульяна Алексеевна иилээн-са5алаан салайар. Кини өйөөһүнүнэн 2001 сыллаахтан нуучча оскуолатыгар биирдии сахалыы кылаастар арылланнар сахалыы тыыннаах о5олору үөрэтэр, куттарын тутар кыах баар буолбута. Урукку сылларга кэккэ биричиинэлэринэн саха кылаастарын алын сүһүөх кэннэ нуучча кылаастарыгар холбоон кэбиһэр эбит буоллахтарына билигин 7г кылааска диэри параллельгэ биирдии саха кылаастара баалар. Кылгастык хас биирдии кылааһы сырдатан ыллахха, маннык: 2016-17 үөрэх дьылыгар 1 «г» кылааһы Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэ5эриитин туйгуна, «Учитель ученических признаний» бэлиэ хаһаайката, үрдүк категориялаах учуутал Заболоцкая Дария Михайловна 28 о5ону үөрэтэр. Сүрдээх элэккэй майгылаах, үлэтигэр бэриниилээх, хас биирдии о5о5о ийэлии долгуйан кыһаллан бүөбэйдээн үөрэтэр. Элбэх тэрээһиннэргэ кыттан о5олор кыахтарын арыйар.

  2 «г» кылааьы 20 сыл устата үлэтигэр үрдүк бэриниилээхтик сыһыаннаһар, бастакы категориялаах учуутал Готовцева Саргылана Илларионовна 33 о5ону үөрэтэр. Хас биирдии саха о5ото чиҥ билиилээх тахсарын ис дууһатыттан кыһаллар. Элбэх саҥа көрүүлээх, этиилээх учуутал араас таһымнаах күрэхтэргэ, тэрээһиннэргэ бэрт ситиһиилээхтик кытталлар.

  3 «г» кылааһы Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэ5ириитин туйгуна, «За вклад развития г.Якутска» бэлиэ хаһаайката, үрдүк категориялаах учуутал 33 сыл устата элбэх о5ону иитэн-үөрэтэн, такайан таһаарбыт учуутал Иванова Вера Константиновна билигин 29 о5ону үөрэх билии эйгэтигэр угуйар.

4 «г» кылааска  Саввинова Любовь Николаевна, бастакы категориялаах эдэр учуутал 34 о5ону үөрэтэр. Бастакы кылаастан о5о5о сахалыы тыын, култуура иитиллиэхтээ5ин үрдүктүктүк сыаналаан хара маҥнайгыттан «Көмүс дор5оон» кылаас фольклорнай ансаамбылын тэрийэн хомуска, норуот ырыаларыгар угуйар.

  5 «г» кылааьы «Надежда Якутии» бэлиэ хаһаайката, эдэр учуутал Михайлова Дария Ивановна 25 о5о5о кылаас салайааччытынан үлэлиир. Ба5алаах, талааннаах о5олор «Одун» үҥкүү-ырыа ансаамбылыгар ситиһиилээхтик дьарыктаналлар.

  6 «г» кылаас салайааччыта Борисова Наталья Петровна, 11 сыл устата үөрэх эйгэтигэр бэриниилээхтик улэлии сылдьар бастакы категориялаах нуучча тылын уонна литературатын учуутала. Хас биирдии   о5ону иhирэхтик көрөр-истэр, иитэр-такайар.

          7г кылааhы Саха Ɵрѳспүүбүлүкэтин үѳрэҕириитин туйгуна, 4 үѳрэх босуобуйатын ааптара, «Признание заслуг» Дьокуускай куорат Дууматын анал бэлиэтин хаhаайката Федорова Марианна Макаровна салайар. Кылааска 28 оҕо үѳрэнэр.

Кылаас араас таhымнаах куонкурстарга, тэрээhиннэргэ ситиhиилээхтик кыттар. Үѳрэҕи уонна кѳрү – нары тэҥҥэ дьүѳрэлиир. Ол курдук, 5-с кылаастан саҕалаан ДПЦ иhинэн «Радость» диэн вокальнай студияҕа дьарыктаналлар. Студияны Саха Ɵрѳспүүбүлүкэтин үѳрэҕириитин туйгуна Федоров Василий Васильевич салайар.

«Киhи буолан килбэй, Саха буолан сандаар» диэн анал программа чэрчитинэн куорат культурнай миэстэлэригэр сылдьаллар, тѳрѳппүттэри кытта социальнай бырайыактары оҥорон үлэлииллэр.

  Куорат оло5о олус киэҥ эйгэлээх. Элбэх о5о сайдар-үүнэр кыахтаах. Ба5алаах о5ону төрөппүттэр таба өйдөөн, тобулан сайыннаралларыгар бары усулуобуйа баар. Ону тэҥэ кыра эрдэхтэн икки тылынан нууччалыы, сахалыы саҥарар, өйдүүр кыах баар. Ол эрээри сүрүн кыһал5анан куорат о5олоро кэники кэмҥэ сахалыы саҥарар, иитиллэр куттара кэһиллибит диэн бэлиэтэнэнэр. Хомойуох иһин, куорат үрдүнэн хас биирдии оскуола5а сахалыы кылаастара суох. Ол өйдөбүл кэники кэмҥэ сөпкө туруорсуллан, эбии сахалыы кылаастара арыллаллара хай5абыллаах. Саха норуота сүтэн симэлийбэтин туһугар хас биирдии кылаас салайааччыта кэлэр көлүөнэ5э үрдүк култуураны, итэ5эли, үөрэ5и, баай тыллаах саҥаны ситиһэр сыалы-соругу туруоран үлэлиэхтээхпит дии саныыбын.

Оскуола5а улахан кылаастары үрдүк категориялаах учуутал саха тылын уонна литературатын уруоктарын Федорова Марианна Макаровна үөрэтэр. Бэйэтин ааптарыскай учебниктарынан саха тылын ымпыгын-чымпыгын чинчийэн таһаарбыт, ырыппыт кинигэтинэн аны бэйэтин үөрэтэр о5олорун сахалыы тыынныыр. Ону тэҥэ нуучча кылаастарыгар «Якутский язык, как государственный» куруһуок ыытыллар. Нэдиэлэ5э 2 чаас саха тыла, 1 чаас литература уруоктара үөрэтиллэллэр. Марианна Макаровна ирдэбиллээх үөрэ5э үгүс о5о5о чиҥник киирэр, элбэх билиилээх саха култууратын убаастыыр дьон иитиллэн тахсалларыттан киһи үөрэр.

Оскуолабытыгар сылын аайы Ийэ тылбыт суругун-бичигин көрсөр, бэлиэтиир улахан тэрээһиҥҥэ түмсэбит. Аактабай саала5а уопсай түмсүүгэ саха кылаастарын о5олоро национальнай таҥастарын кэтэн, хомус дьүрүскэн до5уһуолугар уйдаран биир кэлим оонньооһуну сэргии истибиппит. Марианна Макаровна кө5улээһининэн «Толкуйдаа. Оонньоо. Кыай» төрөппүттэри кытта интеллектуальнай күрэх бэрт сэргэхтик ыытыллан урдук биһирэбили ылбыта.

Онон түмүккэ этиэхпин ба5арабын, кырдьык билиҥҥи сайдыылаах олоххо саха тыла умнулла быһыытыйан эрдэ5инэ онно бэриммэккэ өссө күүрүүлээхтик, түмсүүлээхтик, саҥаттан саҥаны толкуйдаан, ырыҥалаан олоххо киллэрэн кэлэр көлүөнэбит «Мин сахабын!» диэн киэн тутта билиһиннэрэрин ситиһиэххэ. Төрөөбүт төрүт тылбыт сүмэтин сүтэрбэккэ дуоһуйа үөрэниэххэ.

 

Ыстатыйаны бэлэмнээтэ: 20№ээх орто оскуола алын кылааһын учуутала,

  кылаас салайааччыларын методическай холбоһук салайааччыта

  Саввинова Любовь Николаевна.

 

Съезд иннинээҕи санаалар

 

                    Кэнники кэмҥэ саха оскуолаларын сайыннарыыга, материальнай базаларын бөҕөргөтүүгэ үгүс үлэ ыытылынна, төрөөбүт тылы, литератураны, культураны үөрэтиигэ улахан болҕомто ууруллар буолла. Ол чэрчитинэн Саха Республикатын Үөрэҕин министерствота  аҕыйах сылтан бэттэх саха тылын, литературатын бастыҥ кабинеттарын көрүүнү ыытар, кыайыылаахтар аныгы кэм ирдэбилигэр толору эппиэттиир компьютернай техникалаах, интерактивнай дуоскалаах кылаастары грант быһыытынан ылар кыахтаммыттара. Ол, биллэн турар, учууталлар үлэлэригэр улахан көмө буолар, саха тыла, литература, төрүт культура предмет быһыытынан үөрэтиллэр статустара үрдүүрүгэр да көмөлөөх. Ити гынан баран, итини тэҥэ кэнники кэмҥэ төрөөбүт тылы, литератураны, культураны үөрэтиигэ улахан харгыстар баар буоллулар. Бүтүн Өрөспүүбүлүкэни ылан көрөр буоллахха, бука барыбытын саха тылын, литературатын үөрэтэр чаас аҕыйааһына долгутар. Нэдиэлэҕэ биирдии чааска хайдах да программа матырыйаалын үөрэтэн, чиҥ билиини оҕолорго биэрэр кыаллыбатын бары өйдүүбүт. Маныаха үөрэтии варианын сөпкө таллахха, бу предметтэри нэдиэлэҕэ 2-3 чаас үөрэтиллэр диэхтэрин сөп, холобур, 5-с варианынан. Оннугун оннук эрээри, оройуон оройуонтан эмиэ уратылааҕын болҕомтоҕо ылар наадалаах. Саха дьоно уутуйан олорор киин, Бүлүү бөлөх улуустарыгар бу, баҕар, кыаллар суол буолуо. Оттон Өлүөхүмэ курдук араас омук олохсуйбут сиригэр үөрэтии үксүн нуучча тылынан ыытыллар. Ол курдук, Өлүөхүмэ оройуонугар 31 оскуола баарыттан 7-тэ эрэ саха оскуолаларынан ааҕыллаллар: Абаҕа, 1-Нөөрүктээйи, 2-Нөөрүктээйи, Хоро, Кыыллаах, Токо орто уонна Уолбут ситэтэ суох орто оскуолалара. Бу оскуолалартан Кыыллаах орто уонна Уолбут ситэтэ суох орто оскуолалара эрэ дьиҥ-чахчы саха оскуолатын аатын сүгэр кыахтаахтар. Атыттарыгар, ол иһигэр А.Г.Кудрин-Абаҕыыныскай аатын сүгэр Абаҕа орто оскуолатыгар – саха тылын, литературатын, культуратын үөрэтиигэ тирэх оскуолаҕа – аҥаара нуучча тылынан үөрэнэр кылаастар. Маннык балаһыанньаҕа олорон, оскуола дьаһалталара, биллэн турар, БКЭ хайаан да туттарыллар предметтэрин – нуучча тылын уонна математиканы үөрэтиигэ элбэх чаастаах варианы талаллар. Онон, үөрэтии программаларын варианын талыыны тохтотон, саха оскуолаларыгар булгуччулаах эрэ диэн киллэрдэххэ, бу балаһыанньа көнүөх курдук. Аны туран, саха тылыгар, литературатыгар оҕо БКЭ-ни баҕа өттүнэн туттарыан сөбө, биллэн турар, предмет статуһун да үрдэтэр. Ити гынан баран, сорох үөрэх үлэһиттэрэ саха тылыгар БКЭ-ни булгуччулаах оҥоруоххайыҥ, оччотугар нуучча тылыттан да, математикаттан да итэҕэһэ суох статустаах буолуо дииллэр. Ол этэллэрэ эмиэ да сөп курдук эрээри,  мантыбыт эмиэ икки өрүттээх. Биһиги предметтэрбитигэр БКЭ булгуччулаах диэн буолан хааллаҕына, үөрэтэр оҕобут ахсаана – ол эбэтэр, төрөөбүт сахатын тылын, литературатын үөрэтэр оҕо – лаппа аҕыйыыр кутталлаах. Бу эмиэ биһиги курдук араас омук олохсуйбут улуустарыгар ордук көстөр. Төрөппүттэр, оҕобут ноҕоруускатын көҕүрэтэбит, өссө биир БКЭ-ттэн быыһыыбыт диэн, оҕолорун нуучча тылынан үөрэтэр кылаастарга көһөрө охсон кэбиһэллэр. Биллэн турар, дьиҥ-чахчы саха оскуолаларыгар маннык куттал суоҕа буолуо, көһөр сир суоҕунан.

                Бу ыстатыйаны аахпыт киҺп, арааһа, бу дьон туох да үлэ ыыппат буоланнар, саха тылын, литературатын, культуратын предметтэрин дьылҕата маннык мөлтөх турукка киирдэҕэ диэн саныахтарын сөп курдук. Ити сыыһа санаа диэн тута этэбит. Өлүөхүмэ оройуонун саха тылын, литературатын, культуратын учууталлара - идэлэригэр бэриниилээх дьон, ханна да буоларын курдук, оройуоҥҥа төрөөбүт тылынан ыытыллар бары тэрээһиннэргэ тутаах күүс буолаллар. Бу буолаары турар саха тылын, литературатын, культуратын учууталларын съеһиттэн бэрт элбэҕи күүтэр буоламмыт ити кыһалҕаларбытын аһаҕастык этэбит. Төрөөбүт сахатын тылынан саҥарар, төрөөбүт сахатын литературатын ааҕар, төрөөбүт сахатын культуратын ытыктыыр дьону үөрэтэн-иитэн таһаарар ытык сорукпутун ситиһэргэ бары биир санааны ылынан, кыһалҕалартан төлөрүйүөҕүҥ, мэһэйдэри туоратыаҕыҥ.

 

        Раиса Иннокентьевна Уйгурова,

Өлүөхүмэ оройуонун саха тылын, литературатын, культуратын

учууталларын МТ салайааччыта, СӨ үөрэҕириитин туйгуна,

РФ Президенин «Россия бастыҥ учуутала» гранын хаһаайката

 

                                                                                                                            Төрөөбүт тылы өрө тутан…

                                  Куорат  7 № хаhыс да сылын  төрөөбүт тыл,сурук-бичик сайдыытын декадата киэнник бэлиэтэнэр буолла. Быйыл эмиэ Ийэ тыл күнүттэн саҕалаан ,нэдиэлэни быhа араас тэрээhиннэр ыытылыннылар.Быйыл республикаҕа ыытыллар «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олохону ааҕыыга оҕолор уонна учууталлар көхтөөхтүк кытыннылар.9 ж кылаас үөрэнэээччитэ Коля Кучутов 13 оҕо ,28 учуутал толоруутун устан,таҥан «Ноо» -видеоролик оҥорон таhаарбытын нэдиэлэ устата кэрэхсээн көрдүлэр.

Олунньу 13 кµнµгэр Ийэ тыл күнүгэр оскуолаҕа дьоро күн тэрилиннэ. Аhыллыытыгар   Семен Данилов   төрөөбүт тылга аналлаах хоhооннорун  11 кылаас уолаттара  уонна эр дьон учууталлар аахпыттара олус сонуннук көhүннэ.сµргэни к³т³хтµлэр.¥гэс быһыытынан сахалыыы таҥныбыт – симэммит оҕолор уонна учууталлар кыттыылаах 500 киһилээх ,оһуохай улахан түhүлгэтинэн   бастакы  кµн тµмµктэннэ.Сарсыныгар   «Аман ³с» араатардар кµрэхтэрэ буолла.

Экология уонна үтүө санаа сылларыгар аналллаах темалар суруллубут сорудахтарынан оҕолор төhө кыалларынан дириҥник арыйан,уус-уран тылы-өhү туттан,дьону сэргэхситэр,ылыннарар гына кэпсиэхтээхтэр .Бу күрэххэ Леонтьев Петя 8 з, Кононова Алена 8 ж, Антонов Айаал 9 в, Иванова Аина 5ж ситиhиилэннилэр.П.Н.Тобуруокап 100 сааһыгар аналлаах «Кµндµттэн кµндµнµ ,олоҕу туойбутум» литературнай биэчэр ураты долгутуулаахтык ааста.Биэчэри үөрэнээччилэр Кириллина Вика 10 б,Алексеев Денис 9 в иилээн-саҕалаан ыыттылар.Петр Тобуруокап  кыра оҕолорго анаабыт хоhооннорун 2 а кылаас оҕолоро (уч.Иванова С.Р.) олус иэйиилээхтик ааҕан ыалдьыттар СР  народнай  артыыската З.П.Багынанова, П.Н.Тобуруокап музейын директора И. Е. Чычахов махталларын ыллылар.Талааннах поэт тылларыгар суруллубут  ырыалары оҕолор ,учууталлар,төрөппүттэр астына-дуоhуйа толордулар.Зал иhигэр мустубут сүүhүнэн оҕо поэт сүдү талаааныгар сүгүрүйэн,сөҕө –махтайа иhиттилэр.Ыалдьыттар оҕолор поэзияны сэҥээрэллэрин,сахалыы ырыаны-тойугу истэллэрин хайҕаатылар уонна П.Тобуруокап хоhоонугар аналлаах компакт-диискэ уhулларыгар кыттарга ыҥырдылар.

Чэппиэр күн оскуола уолаттара   «Ɵбµгэ оонньуулара» күрэххэ кытыннылар.Манна ким кµµстээх,сылбырҕа - ол кыайыылааҕынан таҕыста. «Театр уонна оҕолор» тэрээhин чэрчитинэн  сыл аайы ыытыллар кµрэхпитигэр  саха суруйааччыларын айымньыларыгар 11 инсценировка оонньонно.Дьµµллµµр сµбэҕэ П.А.Ойуунускай аатынан Саха театрын артыыстара:Куприян Михайлович,Мотрена Седельникова үлэлээтилэр. Оҕолорго толорбут оруолларын ырыттылар,сүбэ-ама биэрдилэр,дьоҕурдаах оҕолору бэлиэтээтилэр.Тµмµктэригэр ыллаан,хоhоон ааҕан,толорбут оруолларыттан быhа тардан оҕолору үөртүлэр. Оруолу бастыҥ толорооччунан буоллулар: Уларов Сайдам 8 з,Егоров Тамерлан 8з,Алексеева Тома 8в,Оконешников Давид 7 з,Матвеев Ньургун 8ж. Маны таhынан 11 оҕо араас номинацияларга бэлиэтэннилэр.Саха тылын тотальнай диктаныгар 418 оҕо кытынна.

Ити курдук нэдиэлэ устата төрөөбүт тылы,литератураны билиини хаҥатар , сайыннарар тэрээhиннэр,күрэхтэр ыытылыннылар.Манна улахан көмөнү оҥорбут «Бичик» кинигэ издательство директорыгар Август Васильевич Егоровка,П.А.Ойуунускай аатынан Саха театрын директорыгар Анатолий Павлович Николаевка ,артыыстар З.П.Багынановаҕа ,К.В.Михайловка, М.И.Седельниковаҕа, П.Н.Тобуруокап аатынан музей директора И,Е,Чычаховка барҕа махталбытын тиэрдэбит.

Сахам тыла сайда, тирэҕирэ, чэчирии турдун!  Төрөобүт тылын билэр,төрүт культууратын иҥэриммит,онон киэн туттар оҕо, ыччат элбээн истин!                                     

Петрова Жанна Николаевна , саха тылын,литературатын учуутала

 

Формирование этнокультурной компетентности

Школа №2 п. Марха   – вносит значительный вклад в воспитание толерантности личности, воспитывает учащихся, знающих и ценящих не только родную, но и культуру других народов, готовых к межкультурному диалогу  в современном мире. Количество русских классов в школе, изучающих якутский язык как государственный: 11 (5а,5б,6а,6б,7а,7б,8а,8б,9,10,11 классы). В них обучается 262 учащихся, количество русских классов, изучающих культуру народов Республики Саха (Якутия): 2 (10,11 классы). В них обучается    26        учащихся.

  Основными задачами являются создание комфортной среды для сосуществования детей разных культур и языков, воспитание  у учащихся  чувства толерантности, готовности к сотрудничеству с детьми разных национальностей. В школе традиционно проводятся общешкольные мероприятия с этнокультурной направленностью. С большим охватом учащихся проходит неделя якутского языка, в рамках которой проводятся олимпиады по якутскому языку и литературе, презентация выставки  книг «Край наш родной - Якутия»,  конкурсы чтецов, сочинений, рисунков, беседы «27 сентября – день государственности республики Саха (Якутия)», «Год единения дружбы народов», 30 ноября «День хомуса», «13 февраля- день родного языка». В дни родного языка    и письменности проводятся беседы «Основатель якутской письменности С.А. Новгородов», «Основатели якутской литературы», конкурсы чтецов, выставки книг, библиотечные уроки, конкурсы рисунков на произведения якутских писателей. 

В формировании этнокультурных компетенций у учащихся, развитию их творческого потенциала способствует внеурочная деятельность. В школе работают студия якутского фольклора «Ай -туой» (рук.Борисова Р.Н.),  студия «Вернисаж» (рук. Сергеева Т.Г.), апробируется  практический  курс  «Педагогики олонхо», которая направлена на то, чтобы дать детям широкий круг представлений, знаний и умений в области материальной и духовной культуры народа Саха. При тесном сотрудничестве со школьной библиотекой, и  с филиалом городской библиотеки «Березка»      организуются библиотечные уроки, беседы, экскурсии в музее.

В ансамбле «Ай -туой» занимаются дети разных национальностей , где поют якутские народные песни, играют на хомусе, читают скороговорки (чабыр5ах), читают олонхо. Параллельно ведется кружок якутских национальных настольных игр (хабылык, хаамыска). В студии «Вернисаж», девочки школы  создают эскизы костюмов северных народов, проводят выставки – показы для населения.

Борисова Раиса Николаевна, учитель якутского языка как государственного и КНРС(Я)

 
По теме
28 марта состоялась рабочая встреча главы Якутии с ректором АНО "Университет Национальной технологической инициативы 2035", генеральным директором Фонда поддержки проектов Национальной технологической инициативы Вадимом Медведевым,
Управление Роспотребнадзора по Республике Саха (Якутия) проводит «горячую линию» по вопросам организации горячего питания в общеобразовательных учебных заведениях,
III геофорум в СВФУ о проектах опережающего развития Азиатской части России в энергетике - Правительство Республики Саха (Якутия) Вопросы, связанные с сооружением наземной атомной станции малой мощности «РИТМ-200Н» и модульных атомных реакторов на севере Якутии, обсудили участники экспертной дискуссии «Проекты опережающего развития азиатской России:
Правительство Республики Саха (Якутия)
Продолжается чемпионат «Абилимпикс» в Республике Саха (Якутия) - Институт развития профессионального образования Первым регионом, открывшим чемпионат «Абилимпикс» — 2024, стала Якутия. Соревнования в республике продолжаются третью неделю, с 11 марта более 300 участников борются за звание победителей по 36 компетенциям.
Институт развития профессионального образования
Спасатели выехали на участки возможного схода снежных лавин - ИА SakhaLife.Ru Спасатели аэромобильного поисково-спасательного подразделения Службы спасения республики 28 марта выехали из Якутска в Томпонский район для обеспечения безопасности на участках возможного схода снежных масс.
ИА SakhaLife.Ru
4.jpg - Мирнинский район В 2023 году на территории Якутия зарегистрировано 123 дорожно-транспортных происшествия с участием несовершеннолетних, в результате которых 1 ребенок погиб, 139 детей получили травмы.
Мирнинский район
В медицинскую часть исправительной колонии № 1 поступило новое медицинское оборудование - УФСИН России по Республике Саха (Якутия) В рамках модернизации филиалов медико-санитарной части № 14 ФСИН России, расположенных в исправительных учреждениях УФСИН России по Республике Саха (Якутия),
УФСИН России по Республике Саха (Якутия)