Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх

Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар статустара үрдүөхтээх
Фото: iltumen.ru
1907 сыллаахха   “Саха дойдута” диэн саха бастакы хаһыата күн сирин көрбүтэ. Хаһыаты оччотооҕу интеллигенция уонна сыылынайдар таһаарбыттара. Сахалыы тыллаах бастакы чааһынай хаһыаты таһаарыыга көҥүл 1907 сыл бэс ыйын 18 күнүгэр бэриллибит. “Саха дойдута” хаһыат тахсарын бопсуу, хаайсыы өрүү баара. Хаһыаты саппыттарын да кэннэ, “Саха олоҕо” диэн уларытыллан бэчээттэммитэ. Бу хаһыат Сибиир уонна Уһук Илин төрүт историятыгар икки тылынан тэҥҥэ тахсар маҥнайгы хаһыат этэ. 1912 сыллаахха бастакы тыллаах “Саха саҥата” сурунаал тахсыбыта. Онон, ааҕарбыт курдук, бастакы сахалыы тыллаах хаһыат үйэ анараа өттүгэр тахсыбыт. Бу – саныырга да уустук. Оччотооҕу былдьаһыктаах, будулҕаннаах кэмнэргэ национальнай бэчээти туругурдарга бастакы хардыыны оҥоруу, кырдьык, өркөн өйтөн тахсар.    Ол эрээри, билигин атын боппуруос турда. Өскөтүн кус бөрүөтүнэн суруйуу саҕана сахалыы тыллаах бэчээт сайдар суолга үктэммит эбит буоллаҕына, электроника үйэтигэр национальнай бэчээт төттөрүтүн симэлийэр кутталланна. Онуоха сүрүн төрүөтүнэн, биллэн турар, аан дойду глобализациятын ааттыыллар. Билигин балысхан сайдыы бэйэтин быраабылаларын киллэрэр кэмигэр национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ тылларын, култуураларын, үгэстэрин хайдах эмэ гынан сүтэрбэт буола сатыыллар. Ол курдук, биһиги, сахалар, бэйэбит сахалыы тыллаах хаһыаппытын сыыйа-баайа умнууга ыыппакка, сайыннарарга кыһаллабыт. Ол иһин араас хабааннаах тэрээһиннэри ыыталлар. Холобур аҕаллахха, 2017 сыллаахха балаҕан ыйын 20 күнүгэр сахалыы тыллаах бастакы хаһыаттар — “Саха дойдута”, “Саха олоҕо” уонна “Саха саҥата” сурунаал үбүлүөйдээх дааталарыгар анаммыт тэрээһин П.А. Ойуунускай аатынан Саха академическай театрыгар буолбута, Ил Түмэҥҥэ «Кыым» хаһыат кө­ҕүлээ­һининэн «Саха Өрөс­пүүбүлүкэтигэр национальнай бэчээт: кыһалҕалар уонна сайдыы кэскиллэрэ» диэн бэрт наадалаах тиэмэҕэ «төгүрүк остуол» ыытыллыбыта. Национальнай бэчээт сайдыытыгар анаммыт бу икки тэрээһиннэр бэрт далааһыннаахтык ааспыттара.   Саха тыйаатырыгар үбүлүөйдээх даатаҕа анаммыт бырааһынньыкка Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков историяҕа сигэнэн үгүс боппуруостары чопчулаабыта. “Соторутааҥҥа диэри Сэбиэскэй былаас буолбутун эрэ кэнниттэн, өссө чопчуланан 1921 сылтан, сахалыы бэчээт былаас бэйэтин өҥөтүнэн көҕүлээн баар буолбута диэн этии, мин саныахпар, бүтэһиктээхтик тохтоото, быһаарылынна, – диэбитэ спикер, – сахалыы бастакы сурунаал, саха суруналыыстыката, сахалыы литературнай тыл олохсуйуутугар төрүт буолбут таһаарыылар – 1921 сыл быдан иннинэ, 1907 сылтан саҕалаан, саха бастакы көлүөнэ национальнай интеллигенциятын, дьон-сэргэ туруорсуутунан улахан утарсыылары ааһан тэриллибиттэрэ диэн толору этэр бырааптаахпыт. Сахалыы бастакы хаһыаттар уонна сахалыы бастакы сурунаал тахсыытыгар сүрүн баһылыыр-көһүлүүр оруолу саха бастакы көлүөнэ интеллигенцията ылбыта диэн биһиги бүгүн чопчулаан бэлиэтиэх тустаахпыт. Василий Васильевич Никифоров – Күлүмнүүр , эһиги билэргит курдук, “Сахалар сойуустарын” дьыалатыгар түбэһэн, 1906–1907 сс. силиэстийэҕэ сылдьар кэмэ. Онон кини хаһыаты быһаччы бэйэтэ төрүттүүр, иилиир-саҕалыыр, эрэдээктэрдиир, таһаарар бырааба суох этэ. Ол да буоллар, бу Саха сиригэр сахалыы хаһыат аан бастаан тахсыахтаах диэн, кини бэйэтин чугас доҕорун, үчүгэйдик билсэр киһитин, сахалыы дэгиттэр билэр нуучча политсыылынайын Всеволод Михайлович Ионовы уонна итини сэргэ адвокат, дворянин, политсыылынай Михаил Васильевич Сабунаевы , олохтоох дьонтон Амматтан төрүттээх Николай Егорович Афанасьевы , онтон да атын үөрэхтээх дьону түмэн, сахалыы тыллаах хаһыаты таһааралларыгар В.В.Никифоров сүрүн оруолу ылбыта”. Ил Түмэн спикерэ билиҥҥи саха бэчээтэ бастакы саха национальнай интеллигенцията олохтообут уонна ол кэмҥэ төрүттээбит жанрдарыттан, хайысхаларыттан туораабакка, күн бүгүҥҥэ диэри ону тутуһа сылдьарын бэлиэтээбитэ.   Оттон Ил Түмэҥҥэ буолбут “төгүрүк остуолга” национальнай бэчээт, чуолаан пресса, төрөөбүт тыл тула үгүс кэпсэтиһии тахсыбыта. Тылыттан-өһүттэн саҕалаан, Интернет үйэтин саҕана хайдах кумааҕы хаһыаты сайыннарыахха диэн боппуруоска тиийэ дьүүллэһиллибитэ.   Саха тыйаатырыгар 2017 сыл балаҕан ыйын 20 күнүгэр буолбут дьоро киэһэҕэ “Саха дойдута” хаһыат аан бастаан бэчээттэнэн тахсыбыт күнүн Национальнай бэчээт күнүнэн олохтуур туһунан боппуруос тура сылдьыбыта. Онтон сиэттэрэн быйыл от ыйын 2 күнүгэр “Саха сирэ” хаһыат редакцията көҕүлээһининэн сахалыы бэчээт тыын боппуруостарын ырытыһар “Саха тыла бэчээт тылыгар туттуллуута” диэн ааттаах “төгүрүк остуол” “Сахамедиа” кииҥҥэ, Бэчээт дьиэтигэр буолан ааста.   “Төгүрүк остуолга” Саха Өрөспүүбүлүкэтин сибээс уонна информационнай технология миниистирин солбуйааччы Чокуур Гаврильев , Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, норуодунай поэт Наталья Харлампьева , Саха сирин Суруналыыстарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Галина Бочкарева , Ил Түмэн депутата Алена Атласова, «Сахамедиа” АК генеральнай дириэктэрэ Алексей Чертков ,  “Саха сирэ”, “Кыым” хаһыаттар редакциялара уонна да атын сахалыы тахсар хаһыаттар суруналыыстара, саха суруналыыстыкатын бэтэрээннэрэ, «Бичик» кинигэ кыһатын үлэһиттэрэ уонна да атыттан кытыннылар. Алена Атласова сахалыы хаһыат баарын тухары саха киһитэ кэскиллээх буолуоҕун туһунан эттэ. “Ханнык баҕарар омук бэйэтин тылынан тахсар хаһыаттаах, сурунааллаах буоллаҕына эрэ кэскиллээх ыччаты иитэн таһаарар. Ол иһин, бэчээт таһаарыыларын хайа кыалларынан харыстыы сатыахтаахпыт”, -- диэн эттэ кини уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай сайдыытыгар кылаатын иһин Ил Түмэн Бочуоттаах грамотатын “Саха сирэ” хаһыат суруналыыһыгар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэчээтин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна Надежда Егороваҕа туттарда.   “Саха сирэ” хаһыат кылаабынай редактора Прокопий Бубякин   “төгүрүк остуолга” тахсыбыт кэпсэтии түмүгүнэн резолюция ылыналларын санатан туран, кэпсэтиигэ ыҥырда. Ол курдук, кэпсэтиигэ национальнай бэчээт сайдыытын харгыстыыр кыһалҕаларга тохтоотулар.   Наталья Харлампьева бэчээккэ туттуллар сахалыы тыллары биир сүрүҥҥэ тиэрдэри кыайбакка сылдьарбытыгар тохтоото. “Киирии тылы дорҕоонунан олус сахалыы тартаран суруйары ааҕааччы ылыммат дии саныыбын. Холобур, кэлин тахсыбыт тылбаас кинигэтигэр “бюджет” диэн тылы бүддьүөт диэн тылбаастаабыт этилэр. Бу тылы тоҕо биһиги уу сахалыы “үбү тыырыы” диэбэппитий?”, -- диэн этэр. Кинини кытта сөбүлэһээччилэр үгүс буоллулар. Холобур, “бакылтыат”, хаапыдара”, “бэрэсидьиэн” ... курдук тыллар олуонатык иһиллэллэрин бэлиэтээтилэр. Наталья Харлампьева саха тыла ЮНЕСКО чахчыларынан сүтэр кутталлаах 20 тыл иһигэр киирбитин иһитиннэрдэ.   “Сахамедиа” АК генеральнай дириэктэринэн соторутааҕыта анаммыт  Алексей Чертков   бэйэтин көрүүтүн эттэ. Ол курдук, "Саха сирэ” уонна “Якутия” хаһыаттар босхо тарҕаналларын утарарын, маннык дьаһаныы хаһыаты сыыйа-баайа суох оҥорорун туһунан санаатын эттэ. “Хаһыат Сойуус саҕанааҕы статуһун син биир ситиспэт, ол эрээри бары кыахпытын ууран туран үлэлиэхпит”, -- диэтэ.   “Ситим” медиа-бөлөх дириэктэрэ Мария Христофорова сахалыы тылынан тахсар хаһыаттар, кинигэни бэчээттиир тэрилтэлэр холбоһон, национальнай бэчээти сайыннарар соруктаах үлэлиэхтээхтэрин бэлиэтээтэ. “Маныаха национальнай бэчээти көмүскүүр өрөспүүбүлүкэ сокуона наада. Кириисис кэмигэр, үбү тыырыы саҕана, бэчээт тэрилтэлэрин үбүн сөбүлээбиттэринэн аччаталлар. Онтон көмүскэниэхпитин наада”, -- диэтэ .   “Бичик” кинигэ кыһатын салайааччыта Август Егоров тыырар үптэрин аччатаннар, саха тылын сүмэтин илдьэ сылдьар классик- суруйааччылар   аҕыйах айымньыларын, оҕоҕо анаммыт уонна аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларынан тахсар кинигэлэри бэчээттиир буолбуттарын туһунан кэпсээтэ.   “Кэскил”, “Юность Севера” оҕо хаһыаттарын редактора Евдокия Иринцеева дьиэ кэргэҥҥэ сахалыы хаһыаты аахпат буоллахтарына, национальнай бэчээт сайдарын туһунан кэпсэтэр уустук буолуоҕун ыйда.   “Оҕолорбут сахалыы аахпат буоллахтарына, аҕыйах сылынан хаһыаттарбытын кимнээх ааҕыахтарай? Ол иһин оҕолорун иитиитигэр сөп түбэһэрин курдук сахалыы кинигэни, хаһыаты ааҕары хааччыйар дьаһал наада дии саныыбын”, -- диэтэ.   “Саха сирэ” хаһыаты төрүттэспит ветеран-суруналыыс Иван Ксенофонтов хаһыат Сэбиэскэй Сойуус саҕанааҕы суолтатын мүлчүрүппүтүн бэлиэтээтэ. “Дьиҥэр, сахалары балаҕантан сахалыы тыллаах хаһыаттар, сурунааллар таһаарбыттара. Хаһыат хайдахтаах өҥөлөөҕүй! Онтукабытын билигин умнан, симэлитэр суолга үктэннибит. Төһө кыалларынан сахалыы тыллаах хаһыаттарбыт, сурунаалларбыт статуһун үрдэтэ сатыахтаахпыт”, -- диэн эттэ.   “Төгүрүк остуолга” национальнай бэчээти сайыннарарга сүрэхтэринэн долгуйар дьон эсанааларын үллэһиннилэр. Ордук Бэчээт дьиэтигэр дирбийэн-дарбыйан олорбут редакциялар үлэлэрин  өйдүүр, билэр көлүөнэ дьоно этиннилэр. Бэчээт уонна төрөөбүт тыл ыкса ситимнээхтэрин умнубакка туран, бу кыһалҕаны үөһээҥҥи былаас, эдэр ыччат бары өйдүөх тустаахтар.     Сардаана КУЗЬМИНА, “Ил Түмэн” хаһыат   
 
По теме
Вступило в законную силу решение Арбитражного суда Республики Саха (Якутия) от 19.02.2024 по делу №А58-2863/2022 о сносе объекта самовольной постройки.
  В ходе приема с участием главы ГО «город Якутск» Григорьева Е.Н. приняты обращения граждан по вопросам реализации социальных и иных прав.
Указом Главы Республики Саха (Якутия) от 19 июня 2014 г. № 2729 «Об объявлении второго Десятилетия Олонхо в Республике Саха (Якутия)»,
Прокуратура Республики Саха (Якутия) утвердила обвинительное заключение по уголовному делу в отношении руководителя коммерческой организации.
Указ от 22 марта 2024 года За заслуги в области культуры и искусства, здравоохранения, сельского хозяйства, образования, законности и правопорядка, жилищно-коммунального хозяйства, транспорта, связи,
Незаконная добыча диопсида велась на протяжении 6 лет в Алданском районе - Якутия.Инфо Текст: Прокуратура Якутии Фото: pro-mineral.ru YAKUTIA.INFO. Прокуратура республики направила в суд уголовное дело о незаконном предпринимательстве с извлечением дохода в размере более 52 миллионов рублей.
Якутия.Инфо
Дети из Якутии прибыли в Москву для личностного и профессионального самоопределения - Постоянное представительство РС(Я) при Президенте РФ 25 марта в гостях у Постоянного представительства Республики Саха (Якутия) при Президенте Российской Федерации побывала большая делегация детей из республики,
Постоянное представительство РС(Я) при Президенте РФ
Спасатели выехали на участки возможного схода снежных лавин - ИА SakhaLife.Ru Спасатели аэромобильного поисково-спасательного подразделения Службы спасения республики 28 марта выехали из Якутска в Томпонский район для обеспечения безопасности на участках возможного схода снежных масс.
ИА SakhaLife.Ru
4.jpg - Мирнинский район В 2023 году на территории Якутия зарегистрировано 123 дорожно-транспортных происшествия с участием несовершеннолетних, в результате которых 1 ребенок погиб, 139 детей получили травмы.
Мирнинский район
В медицинскую часть исправительной колонии № 1 поступило новое медицинское оборудование - УФСИН России по Республике Саха (Якутия) В рамках модернизации филиалов медико-санитарной части № 14 ФСИН России, расположенных в исправительных учреждениях УФСИН России по Республике Саха (Якутия),
УФСИН России по Республике Саха (Якутия)
В Якутии стали известны  10 лучших архивов республики - Правительство Республики Саха (Якутия) Муниципальные архивы  Аллаиховского, Мирнинского, Намского, Нерюнгринского, Нюрбинского, Сунтарского, Таттинского, Усть-Алданского, Чурапчинского районов и города Якутска признаны лучшими в регионе.
Правительство Республики Саха (Якутия)