Нэркэстэн Ньырбакааҥҥа диэри олох. Ньурбатааҕы көһө сылдьар драмтеатр тэриллибитэ 50 сыла.

Атырдьах ыйын 22 күнүгэр Ньурбатааҕы государственнай драматическай көһө сылдьар театр тэриллибитэ 50 сылын көрсөр. Бу бэлиэ үбүлүөйдээх күнү көрсө Саха Республикатын үтүөлээх артыыһа Александра Кривогорницына матырыйаалыгар театр тэриллибит историятын туһунан ааҕыҥ.

  Күндү ааҕааччым, былыр-былыргыттан күөх солконон суугунуу сууламмыт дьикти кэрэ айылҕалаах, Бүлүү эбэ хотун кытылын кыйа тэнийэн сытар Ньурбам сиригэр кэскиллээх буолуо диэн түстээн, бырабыыталыстыба ыйааҕынан 1966 сыллаахха атырдьах ыйын 22 күнүгэр Ньурбатааҕы государственнай көһө сылдьар драматическай тыйаатыр тэриллибитэ. Тыйаатыры Москубатааҕы Щепкин аатынан үрдүкү театральнай училищены бүтэрбит 17 эдэркээн ыччат тутуспутунан кэлэн, бастакы быыһы аспыттара. Оо, ол кэмҥэ Ньурбаҕа тыйаатыр баар буолла диэн төһөлөөх үөрүү-көтүү буолбута буолуой? Дьон-сэргэ эдэркээн артыыстары ытыстарын үрдүгэр түһэрэн баардарынан-суохтарынан көмөлөһөн көрсүбүттэрэ.Оройуон салалтата артыыстарга диэн анаан икки этээстээх оһоҕунан оттуллар мас дьиэни тута охсон үлэҕэ киллэрбиттэрэ.  Тыйаатыр дьиэтэ тутуллуор диэри быстах кэмҥэ  оройуоннааҕы кулууп дьиэтигэр  олохтообуттара. Билигин сыл-хонук ааспытын бигэргэтэн, эдэр сааспыт сырдык кэмнэригэр олорон ааспыт уопсай дьиэбит аныгылыы Бизнес-инкубатор дьиэтигэр сабардатан, санньыйан турарын көрдөххө өрө тыынаат, аргыый ааһа хаамаҕын. Онтон ол бастакы сыллартан олох күөстүү оргуйбута. Саҥа турбут испэктээктэргэ саала хайдарынан толору көрөөччү мустара эдэр артыыстары кынаттаабыта, дохсун ытыс тыаһын бэлэхтииллэрэ сүргэлэрин көтөҕөрө. Кинилэр ортолоругар кэргэннии Валентина, Петр Николаевтар бааллара. Мин бүгүн төһө сатыырбынан, эһиэхэ кэпсиэхпин баҕарабын биһиги тыйаатырбыт киэн туттар, ытыктыыр, өр сылларга бииргэ үлэлээн кэлбит кэллиэгэм, аҕа табаарыһым Валентина Пантелеймоновна Николаева туһунан.

          Валентина айылҕаттан артыыс буоларга ананан төрөөбүт курдуга, кини ыраас номоҕон дьүһүнэ, нарына-намчыта, холку намыын көрүҥэ мэлдьи киһи хараҕар быраҕыллара. Ол да иһин, хара бастакыттан Валяны, көрөөччү хас биирдии айбыт уобарастарын өйдөрүгэр-сүрэхтэригэр дууһаларынан чугастык ылынан, билиҥҥэ диэри өйдүү-саныы сырыттахтара. Ол курдук,   кини Нэркэһэ,Саарката, Дездемоната, Луизата, Миссис Коуэна о.д.а. уобарастара дьон сүрэҕэр уостан түспэт номох буолан хааллахтара. Ол эрээри, Валентинаҕа дьылҕа хаана эриэ-дэхси олоҕу анаабатаҕа. Күн-күбэй ийэтэ Докторова Мария Игнатьевна, аҕата Рожин Пантелеймон Семенович идэлэринэн үрүҥ халааттаах аанньаллар этилэр. Кинилэр бастакы оҕолорун Валяны 1942 сыллаахха олунньу 23 күнүгэр Сунтаарга күн сирин көрдөрбүттэрэ. Ол кэнниттэн сотору төрөппүттэрэ уһук хоту сытар Өймөкөөн оройуонугар ананан кырачаан кыыстарын кыбыммытынан үлэлии барбыттара. Бэйэҕит билэргит курдук, оччотооҕу ыарахан кырыымчык олох оҕо сүрэҕэр хаһан да оспот ыар сүтүгү түһэрэн, иккилээх кыысчаан күн күбэй ийэтин быдан дьылга сүтэрэн, Өймөкөөн тымныы буоругар көмүс уҥуоҕун хаалларан, төттөрү көһөн кэлэргэ күһэллибиттэрэ. Аһыыга ыллаттарбыт аҕата кыракый Валяны кыһалҕаттан биэһигэр диэри эбээтигэр Өлөөнө көрүүтүгэр биэрбитэ. Оҕо сааһыгар ийэ сылаас тапталын, илиитин сылааһын билбэтэх кыысчаан, киһи-хара буолар туһугар ийэтин аймахтарынан сылдьан улааппыта. Оскуолаҕа киирэр сааһыгар эдьиийигэр Докторова Ирина Игнатьевнаҕа олорон, Үөһээ Бүлүүтээҕи Исидор Барахов аатынан орто оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Оччолортон талааннаах имигэс кыысчаан  сыанаҕа тахсан акробатическай этюдтары оҥорон, үҥкүүлээн, дьон биһирэбилин ылыан ылара. Орто оскуоланы бүтэрбит   талааннаах кыыһы таба көрөн, Үөһээ Бүлүүтээҕи государственнай драматическай тыйаатырга көмөлөһөөччү артыыска быһыытынан үлэҕэ ылаллар. Биир сыл үлэлээбитин кэннэ, улуу Москуба куоракка артыыс идэтигэр үөрэниэхтээх саха студията тэриллэн,  Валентина үөрэххэ барар дьолломмута. Кэлин аҕата олоххо тардыһан иккис олоҕун оҥостон, оҕо төрөтөн, Халыма  Зырянкатыгар олорон үлэлээн, онтон Ленскэйгэ олохтоохтук олохсуйан, 60-н туолаары сылдьан күн сириттэн күрэммитэ.   Валентина мэлдьи махтана саныыр, сылаас тылынан иһирэхтик ахтан-санаан ааһар дьонунан элбэх оҕолоох таайа Докторов Иван Игнатьевич уонна кини кэргэнэ, саҥаһа Ааныска буолаллар. Кинилэр тулаайах кыысчааны туората көрбөккө сылаас-сымнаҕас сыһыаннарынан угуттаан, оҕолорун кытта тэҥҥэ көрөн-истэн улаатыннаран, олох киэҥ аартыгар алгыһынан атаардахтара.        Валентина өр кэмҥэ иитиэхтээн ааллара сылдьыбыт сүрэҕин бааһын мүлүрүтээри 2015 сыллаахха Өймөкөөҥҥө гастролга сылдьан, төрөппүттэрэ олорон, үлэлээн ааспыт сирдэрин көрөн-истэн, күн-күбэй ийэтин төрөөбүт дойдутун буорун илдьэн ууран, сүгэһэр оҥостубут санаатын төлөрүтэн уоскулаҥы ылбыта. 

 

                    Валентина Москубаҕа үөрэнэ сылдьан кыыс оҕо күүтэр тапталын көрсөн бииргэ үөрэнэр чоҕул сулустуу умайар тырыбынас харахтаах Петр Николаевтыын холбоһон ыал буолан, тапталларын туоһутун бастакы оҕолорун Наташаны Москубаҕа төрөппүттэрэ. Эдэр ыаллар Ньурба сирин-уотун, дьонун-сэргэтин сөбүлээн олохтоохтук олохсуйардыы оҥостон муруннарын бүөтүн Светаны төрөппүттэрэ. Оччолорго унньуктаах уһун айаҥҥа баралларыгар икки оҕолорун хаалларар тирэх буолар чугас дьонноро суох буолан элбэх кыһалҕаны көрсөллөрө. Ол эрээри талан ылбыт идэлэригэр муҥура суох бэриниилээх буолан, хайа баҕарар кыһалҕаларын үлэҕэ мэһэйдэппэт курдук быһаараллара.

          Дьыл-хонук элэстэнэн ааһарын өйдөөбөккө да хаалаҕын. Эдэркээн Валентина олоҕун анаабыт тыйаатырыгар хайа сах үлэлээбитэ үйэ аҥара буола оҕустаҕа. Артыыска  быһыытынан араас уобарастарга оонньотон сайыннарбыт-үүннэрбит сүгүрүйэр бастакы режиссера Спартак Иванович Слепцов буолар. Спартак Иванович Валентинаны тас көрүҥүн кытта ис туругун дьүөрэлээн героиня быһыытынан көрөөччү дьүүлүгэр таһаарбыта. Режиссер кыраҕы хараҕа сыыспатаҕа. Валентина хас биирдии оруолун көрөөччү сүрэҕинэн итэҕэйэн ылыммыта. Валентинаны саха көрөөччүтэ Нэркэһинэн билинэр. Ильшат Юмагулов «Нэркэс” диэн испэктээгэ Саха Сирин оройуоннарын үксүн кэрийэн,Валентина көрөөччү тапталын ылыан ыллаҕа. Спартак Иванович кэнниттэн режиссер быһыытынан кини биир дойдулааҕа эдэркээн Юрий Макаров ананан үлэҕэ киириэҕиттэн тыйаатыр үлэлиир хайысхата тосту уларыйбыта. Ю.Макаров туруортуур испэктээктэригэр бииртэн биир тус-туспа дьылҕалаах дириҥ ис хоһоонноох дьахтар уобарастарын Валентина көрөөччү дьүүлүгэр таһааран испитэ. Ол курдук, Семен Ермолаев – Сиэн Өкөр “Иччитэх күлүктэригэр” Аана, Ф.Сологуб “Красотатыгар” – Елена ийэтэ, Ю.Макаров “Таптал оонньуурдара” инсценировкатыгар - Сааһырбыт Наталья, А.Камю “Недоразумение” испэктээгэр Ийэ, саамай чугастык саныыр улахан үлэтинэн И.А.Дмитриев -Сиэн Чолбодук “Ньырбакаан” испэктээгэр Ньырбакаан оруоллара   буолаллар. Мин мэлдьи Ньырбакаан уобараһынан Валентина бэйэтин олоҕун ханыылыы көрөбүн. Тоҕо диэтэххэ, туһунан улуустан кэлэн, Ньурба киэҥ туонатыгар олохсуйан, оҕо төрөтөн, харыс да сири халбаҥнаабакка, Ньурба оройуона сайдарын туһугар бэйэтин кылаатын киллэрэн, убаастанар, ытыктанар артыыска Валентина Николаева Ньурба улууһун бочуоттаах олохтооҕо диэн ааты сүктэҕэ. Быйылгы Ньурба ыһыаҕа Варвара Андреевна Петрова 80 сааһыгар, Степан Васильев 120 сааһыгар ону тэҥэ Ньурба тыйаатыра 50 сылыгар ананан тэриллибитэ. Ыһыах аһыллыытыгар мэлдьи буоларыныы, Ньырбакаан Хотун киэргэлин-симэҕин толору кэтэн, ырааҕы өтө көрөрдүү одуулаан, эдэрдии хоноччу туттан ыҥыыр ат үрдүгэр лаглаччы олорон киирбитин ытыс тыаһынан көрсүбүттэрэ. Атыттан сымсатык түһээт, дэйбиирин күөрэччи өрө көтөҕөн эппит-тыыммыт саҥата Ньурба дьонугар кэс тылын кэриэтэ кэрэһэлээн этэр тыллара, “Ньурбалар бааргыт дуо?”   диэн ыҥырар саҥата, мин санаабар, билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ кэлэр кэскилгит, саҥа тыйаатыр дьэндэйэрин туһугар бары түмсэн туруулаһыҥ диэн ыҥырарын курдук   ылынан долгуйа истибитим. Хомойуох иһин, тыйаатыры тэрийсибит талааннаах үтүөкэн артыыстар ыра санаалара туолбакка, тыйаатыр храмын көрбөккө орто дойду олоҕуттан арахсан, иккис дойдуларынан буолбут Күөх Ньурба сылаас буоругар көмүс уҥуохтара хараллан сыттаҕа...

        Валентина сыралаах үлэтэ сыаналанан,  1979 сыллаахха “Саха АССР  үтүөлээх артыыһа", 2006 сыллаахха “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыската” ааттарынан, 2014 сыллаахха “Гражданскай килбиэн” бэлиэнэн наҕараадаламмыта. Быйылгыттан   Сахабыт Сирин култууратын уонна ускуустубатын эйгэтигэр үлэлиир дьоҥҥо анаан     “Култуура уонна ускуустуба бочуоттаах үлэһитэ” диэн саҥа аат олохтоммута.Биһиги үөрүүбүтүгэр,  кулун тутар ыйга 9-с “Сата” фестиваль кэмигэр өрөспүүбүлүкэҕэ иккис киһинэн биһиги Валентинабытыгар туттарбыттара. Кэлиҥҥи кэмҥэ Валентина Пантелеймоновна тыйаатыр түмэлин тутан, тыйаатыр баай историятын, хас биирдии артыыс үлэлэрин үйэтитэргэ сыралаһан үлэлиир. Ол түмүгэр, 2015 сыллаахха “Түмэл эһиэхэ ыалдьыттыыр” диэн бырайыагын көмүскээн Саха бырабыыталыстыбатын Гранын ылар чиэскэ тиксибитэ.

          Ити курдук, Валентина эдэркээн Нэркэстэн Ньурбаны олохтообут Ньырбакаан хотун   уобарастарынан дьон-сэргэ   өйүгэр-санаатыгар мэлдьи иҥэн-өйдөнөн хаалла5а.     Артыыс үрдүк аатын чиэстээхтик өрө тутан кэлбит күндү бииргэ үлэлиир кэллиэгэбитин ис сүрэхтэн үбүлүөйдээх сылгынан эҕэрдэлээн туран, баҕарабыт кырдьар диэни билиммэккэ, биһигини кытта мэлдьи холобур буолан айа-тута үлэлии сылдьаргар алгыы хаалабыт!

 

Александра Кривогорницына- СӨ үтүөлээх артыыһа

       

 
По теме
Визит министра  на юг Якутии совпал с днями профессиональных праздников в отрасли - Днем работников культуры и Днем театра.
Семен Филиппов освобождён от занимаемой должности - ИА SakhaTime Директор Управления автомобильных дорог РС(Я) Филиппов Семён освобождён от занимаемой должности на основании распоряжения председателя правительства Бычкова Кирилла от 29 марта, пишет Торбозное радио.
ИА SakhaTime
Вилюйский район: Совместные рейды с МТПК - Противопожарная служба Пожарные и инструкторы противопожарной профилактики ОГПС РС(Я) №15 по МО «Вилюйский улус (район)» активно проводят инструктажи по пожарной безопасности.
Противопожарная служба
Названы лауреаты премии «Күн Өркөн» - ИА SakhaLife.Ru XXXI гала-концерт колледжа культуры и X I церемония вручения премии «Күн Өркөн» 28 марта 2024 г. в Якутске состоялся гала-концерт студентов Якутского колледжа культуры и искусств им.
ИА SakhaLife.Ru
Фотофакт: Историк Пантелеймон Петров на открытии выставки со своей первой учительницей - ИА SakhaLife.Ru Кандидат исторических наук Пантелеймон ПЕТРОВ со своей первой учительницей Варварой Сергеевной ЗВЕРЕВОЙ на открытии своей выставки, посвященной 75-летию учёного, эксперта по истории города Якутска.
ИА SakhaLife.Ru